- مدت زمان دو برابر شدن جمعیت (Doubling time) = DT

DT =

- متوسط مدت زمان یک نسل (Mean Generation Time) = T

T =

برای تخمین واریانس پارامترها، از روش جک نایف (Jackknife) که توسط میر و همکاران^[۷۳] (۱۹۸۶) ارائه شده است، استفاده شد. چون الگوریتم برای تخمین جک نایف، میانگین و واریانس و ساخت بازه­های اطمینان (Confidence interval) پارامترها مشابه می­باشد، لذا این الگوریتم فقط برای انجام روش جک نایف ابتدا مقدار دقیق R₀ از مجموعه کل داده ­ها (n) با روش­های معمول محاسبه می­گردد (R₀^all)، سپس یکی از n تکرار حشرات از مجموعه­ داده ­های اصلی حذف می­ شود و با بهره گرفتن از داده ­های باقیمانده (n-1 حشره) نرخ خالص تولید مثل محاسبه می­گردد. آنگاه مقدار کاذب جک نایف PSVR₀^j برای این مجموعه از داده ­های اصلی از طریق رابطه­ زیر محاسبه شد.

PSVR₀^j= NR₀^all- (n-1) R₀⁽ⁱ⁾
این فرایند تا زمان محاسبه­ی تمام مقادیر کاذب جک نایف برای تمام nهای حذف شده از مجموعه داده ­های اصلی تکرار می­گردد. در این روش حذف یک یک حشرات به ترتیب از داده ­های اصلی صورت می­گیرد. سرانجام مقدار میانگین R₀^J یا R₀^jackknife، واریانس و خطای استاندارد n مقدار کاذب جک نایف از روابط زیر محاسبه شد:
میانگین: R₀^j=
واریانس:R₀^j Var= () خطای استاندارد: SE=
برای برآورد بازه اطمینان فرض شد که آماره یک توزیع نرمال دارد و بنابراین حدود اطمینان ۹۵ درصد برای برآورد پارامتر R₀^J به­ صورت زیر محاسبه گردید (میر و همکاران، ۱۹۸۶):
R₀^J± (t n-1, 0.95). SE(R₀^j)
r_m (j)=
var (r_m (i)) =
SE=
۲-۲- ۶- آزمایش روی ارقام گندم برای محاسبه MRGR
در این آزمایش، به منظور تعیین میزان مقاومت القا شده به شته­ی سبز گندم در دو رقم گندم سایسونز و شیرودی بر اثر آلودگی قبلی به شته از روش تعیین شاخص میانگین نرخ رشد نسبی (MRGR) نیز استفاده گردید. آزمایش در اتاقک رشد تنظیم شده با دمای ۲ ± ۲۵ درجه سلسیوس، رطوبت نسبی ۵ ±۶۰ درصد و دوره­ نوری ۱۴ ساعت روشنایی و ۱۰ ساعت تاریکی به صورت کرت­های خرد شده و در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. عامل اصلی عبارت از دو رقم گندم شیرودی و سای­سونز و عامل فرعی عبارت از پنج ­زمان مختلف آلودگی قبلی بود. این آزمایش با ۴۰ تکرار برای هر تیمار انجام گردید. به منظور القای مقاومت در گندم، ابتدا بوته­ های گندم در مرحله­ رشدی سه برگی برای مدت­زمان­های مختلف (۰، ۲، ۴، ۶ و ۸ روز) با ۵ شته­ی بالغ بی بال آلوده گردید. پس از گذشت زمان­های مذکور، شته­ها با قلم­موی نرم از روی گیاهان حذف شدند و گیاهان به مدت ۴۸ ساعت عاری از شته نگهداری شدند. سپس دو گیاه با یک شته بالغ آلوده شد تا تغذیه و پوره­زایی کند. به منظور ارزیابی میانگین نرخ نسبی رشد، پوره­های یک روزه در دسته­های ۱۰ تایی با بهره گرفتن از ترازوی دیجیتال (با حساسیت ۰۰۱/۰ گرم) (شکل ۲-۵) توزین شده و مجددا روی گیاهان قرار داده شدند تا به مدت ۵ روز تغذیه کنند. پس از گذشت ۵ روز پوره­ها مجددا به صورت جداگانه وزن شدند. میانگین نرخ نسبی رشد (MRGR) آنها با رابطه­ زیر (ون امدین^[۷۴]، ۱۹۶۹) محاسبه و تاثیر مقاومت القایی با مقایسه میانگین­ها بررسی گردید.
میانگین نرخ نسبی رشد=

شکل ۲-۵- ترازوی دیجیتال جهت توزین شته
تجزیه داده ­ها
قبل از تجزیه داده ­ها نرمال بودن آنها مورد آزمون قرار گرفت و در مواردی که به نرمال سازی داده ­ها نیاز بود از تبدیل Normal Scores برای نرمال کردن غیر یکنواختی واریانس­ها استفاده گردید. پارامترهای زیستی (r_m، ، R₀، T و DT) با استفاده نرم افزار SAS و با روش کری (۱۹۹۳) محاسبه گردید. به منظور محاسبه خطای استاندارد آماره­ های زیستی از روش جک نایف استفاده شد (میر و همکاران، ۱۹۸۶; مایا و همکاران، ۲۰۰۰). داده ­های مقادیر کاذب جک نایف برای پارامترهای زیستی (نرخ ذاتی افزایش جمعیت، نرخ خالص تولیدمثل، نرخ متناهی افزایش جمعیت، طول مدت یک نسل و مدت زمان دو برابر شدن جمعیت) و داده ­های مربوط به مراحل زیستی آفت (طول دوره­ نشو و نمای مرحله­ قبل از بلوغ، باروری و طول عمر حشرات کامل) در هر یک از ارقام گندم با بهره گرفتن از نرم افزار Minitab.16 از آزمون ANOVA- GLM انجام شد. اختلافات بین میانگین داده ­های مربوط به هر دو آزمایش بررسی مقاومت القایی و میانگین نرخ رشد نسبی با آزمون توکی در سطح احتمال ۵ درصد مقایسه شد. برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد.
فصل سوم
نتایج و بحث
۳-۱- پارامترهای رشد جمعیت شته روی دو رقم گندم
نظر به اینکه نرخ ذاتی افزایش جمعیت یک گونه تابع سه پارامتر مهم دخیل در تشکیل جمعیت حشرات، یعنی درصد بقای پوره­ها، طول دوره­ نشو و نمای مراحل پورگی و قدرت باروری حشره می­باشد، لذا صفت مطلوبی برای بررسی مقاومت بین ارقام محسوب می­ شود. نتایج حاصل از مقایسه میانگین­ داده ­ها نشان داد که بین دو رقم گندم از نظر نرخ ذاتی افزایش جمعیت شته­ی سبز گندم در حالت معمولی (بدون آلودگی قبلی) تفاوت معنی­داری وجود دارد (۰۵/۰P ؛۱۶۹و۱ df= ؛۷۸/۱۲۷ F=). بر این اساس نرخ ذاتی افزایش جمعیت این شته روی رقم شیرودی ۱۹۸/۰ و روی رقم سای­سونز ۰۷۵/۰ ماده/ ماده/ روز بود (جدول ۳-۱).
جدول ۳-۱- پارامترهای رشد جمعیت شته­ی سبز گندم روی دو رقم گندم در شرایط آزمایشگاهی (mean± SE)

نام رقم

نرخ خالص تولیدمثل (R₀)
(پوره/ماده/نسل)

نرخ ذاتی افزایش جمعیت (r_m)
(پوره/ماده/روز)

نرخ متناهی افزایش جمعیت ()

طول مدت یک نسل (T)
(روز)

مدت زمان دو برابر شدن جمعیت (DT)