سوالات تحقیق

۱ – آیا صرف ورشکستی تاجر کافی برای طرح دعوای استرداد ‌می‌باشد؟

۲- فلسفه تدوین مقررات استرداد در ورشکستگی و موضوع این دعوا چیست؟

فرضیه‌ها

– به نظر می‌رسد که هرچند تاجری در مقام خریدار، حق العمل کار وغیره ورشکسته شود ولی صرف ورشکستگی موجبات استرداد را فراهم نمی آورد بلکه همراه با شرایطی باید باشد.

– به نظر می‌رسد قواعد حاکم در دعوی استرداد در سمتی باشد که حقوق اشخاص ثالث که عین اموال آن ها نزد ورشکسته موجود است حفظ شود و موضوع دعوای استردا «عین متعلق به دیگری» می­با­شد.

نوع روش کار:

برای تحقیق در موضوع مورد بحث، نخست مواد قانونی مربوط مورد بررسی واقع شده است. همچنین نظرات علمای حقوق و همچنین آرای محاکم در مواردی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. روش گدآوری مطالب بر اساس روش کتابخانه ای می‌باشد.

پس از بیان مقدمه، مطالب در سه بخش مجزا به شرح زیر بیان می­شوند:

دربخش اول کلیات ورشکستگی در چهار فصل بررسی می­ شود. در بخش دوم انواع ادعاهای اشخاص ثالث نسبت به اموال و اسناد و دعاوی استرداد مرتبط با آن؛ در چهار فصل بررسی می­شوند.

و در بخش سوم طریق طرح دعوای استرداد در ورشکستگی نزد اداره تصفیه و دادگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

و در پایان نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات بیان می­ شود.

بخش اول:

کلیات ورشکستگی

ورشکستگی یکی از مباحث مفصل حقوق تجارت است که مخصوص تاجر ‌می‌باشد . لازم است در ابتدا مطالب مقدماتی راجع به ورشکستگی و تاجر ورشکسته بیان کنیم. مباحثی که در این بخش مطرح می­کنیم عبارتند از تعریف ورشکستگی (فصل اول) ، تاریخچه قانونگذاری ورشکستگی در حقوق ایران (فصل دوم)، شرایط اساسی برای تحقق ورشکستگی (فصل سوم) و احراز ورشکستگی (فصل چهارم).

فصل اول: تعریف ورشکستگی

مبحث اول: تعریف لغوی

« ورشکستگی در لغت درماندگی در کسب و تجارت . حالت بازرگانی که در تجارت زیان دیده و بدهی او بیش از دارایی اش باشد » .^[۱]

مبحث دوم: تعریف اصطلاحی

حقوق ‌دانان در تعریف ورشکستگی اتفاق نظر ندارند . برخی از حقوق ‌دانان بیان داشته اند :

« ورشکستگی عبارت است از درماندگی تاجر یا شرکت تجارتی در انجام عملیات تجارتی که با از دست دادن توانایی پرداخت دیون و عدم توانایی اقدام به تعهدات خود ، بلا اعتبار گشته». ^[۲]

اما این تعریف به نحو دیگری از سوی بعضی از علما حقوق بیان شده است:

۱ – « ورشکستگی مختص به تاجری است که در پرداخت دیون او وقفه حاصل گردیده است». ^[۳]

۲ – « ورشکستگی مترادف با سلب قدرت پرداخت ‌می‌باشد ».^[۴]

نهایتاًً ماده ۴۱۲ قانون تجارت که خود عاملی برای اختلاف نظر حقوق ‌دانان در بیان تعریف ورشکستگی شده است؛ مقرر می­دارد: “ورشکستگی تاجر یا شرکت تجارتی در نتیجه توقف از تادیه وجوهی که بر عهده اوست حاصل می شود . حکم ورشکستگی تاجری را که حین فوت در حال توقف بوده تا یکسال بعد از مرگ او نیز می توان صادر نمود”.

اختلاف نظر بین حقوق ‌دانان به لحاظ اصطلاح وقفه مطلق و یا وقفه حتی برای یکبار ایجاد شده است. با این توضیح که بعضی از حقوق ‌دانان معتقدند باید به معنای واقعی ماده توجه کرد و در صورت توقف کامل تاجر و کسر دارایی وی بر دیونش، او را ورشکسته معرفی کرد. اما بعضی دیگر معتقدند باید به معنای ظاهری ماده توجه کرد، به نحوی که با اولین توقف در تأدیه دیون تاجر را ورشکسته اعلام نمود. این اختلاف نظر در بین اکثر حقوق ‌دانان ایجاد شده است که توضیحات بیشتر آن را در مباحث آینده مطرح خواهیم نمود.

فصل دوم: تاریخچه قانونگذاری ورشکستگی در حقوق ایران

قانونگذاری در خصوص ورشکستگی در حقوق ایران به طور کلی، در دو مرحله صورت گرفته است. مرحله اول، قوانین ورشکستگی قبل از تصویب قوانین تجاری بوده است که اصولاً مقررات مخصوصی برای تجار در نظر گرفته نشده بود. در واقع ورشکستگی و اعسار هر دو مشمول قوانین واحد بودند. مرحله دیگر، قوانین مربوط به ورشکستگی بعد از تصویب قوانین تجاری در ایران است که در این مرحله، دو مقوله ورشکستگی و اعسار از هم جدا شده اند و هر کدام قوانین خاص خود را دارند.

مبحث اول: قوانین ورشکستگی قبل از تصویب قوانین تجاری

«در قدیم فرقی بین ورشکستگان چه تاجر و چه غیر تاجر از این جهت که مرتکب تقصیری شده بودند یا نه، قائل نمی­شدند و نسبت به ورشکستگان سخت گیری زیادی می­شد. مثلا در رم شخص ورشکسته مانند برده و غلام طلبکاران محسوب می­شد و طلبکاران می­توانستند او را بکشند و به نسبت طلب خود قطعه قطعه کنند. البته کشتن و قطعه قطعه کردن تاجر ورشکسته سودی عاید طلبکاران نمی­نمود ولی این تهدید بزرگ باعث می­شد که تجار دقت بیشتری در امور خود نموده و در مخارج زیاده روی نکنند. با توسعه تمدن و ترویج اصول جدید این سختگیری کاهش یافت. با وجود این، مجازات هایی برای تاجر ورشکسته پیش‌بینی شد. در صورت ورشکستگی، حق دخالت تاجر در اموالش از او سلب گردیده و کلیه دارایی های او تسلیم طلبکاران شده و آن ها می­توانستند نسبت به طلب خود از دارایی ورشکسته استفاده کنند.

در ایران قبل از تصویب قانون تجارت مصوب سال های ۱۳۰۳ و ۱۳۰۴ مقررات مخصوصی برای ورشکستگی تجار وجود نداشت و کسانی که از پرداخت دیون خود عاجز بودند، مشمول مقررات افلاس می­شدند. ‌به این معنی که اموال بدهکار از تصرف او خارج می­شد و با نظارت حاکم دین طلبکاران تقسیم می­گردید و مفلس که بدون سوء نیت از پرداخت دین خود عاجز می­ماند، به اصطلاح معروف «المفلس ُ فی امان الله» تحت حمایت حاکم قرار می­گرفت تا طلبکاران او را آزار ندهند، مگر در مواردی که مفلس مرتکب سوء استفاده شده بود که در این­صورت مجازات می­گردید». ^[۵]

همان‌ طور که گفتیم مقررات اعسار و افلاس اصولاً نسبت به بدهکار سختگیری چندانی نداشتند اما مرور زمان روابط اقتصادی و بازرگانی توسعه و تحول یافتند و نیاز شد که میان معاملات اشخاص عادی و معاملات تجار تفاوتی حاصل شود تا جوابگوی ضرورت های امر تصفیه و تقسیم دارایی تاجر میان طلبکاران شود. این امر، قانون‌گذار ایران را واداشت که با بهره گرفتن از مقررات حقوقی اروپایی تأسيس ورشکستگی را با تصویب قوانین تجاری وارد حقوق ایران کند.^[۶]

مبحث دوم: قوانین ورشکستگی بعد از تصویب قوانین تجاری

آنچه به نظر می‌رسد این است که، تفسیر از جانب کمیته، خشم و نگرانی دولتهایی را که شرطهای گسترده ای بر میثاق وارد نموده بودند را برانگیخته است.

گفتار یازدهم: حق شرط بر معاهدات بین‌المللی حقوق بشر و جمهوری اسلامی ایران.

در ابتدا باید تعریفی جامع اما مختصر در خصوص معاهدات بین‌المللی حقوق بشر نمود. چه معاهداتی در خصوص حقوق بشر می‌باشند و موضوع و هدفشان چیست؟

هدف این معاهدات، تدوین حداقل معیارهای جهانی حمایت ازافراد بشر می‌باشد. تعهدات بین‌المللی مندرج در این معاهدات، تعهدات متقابل بین دولتی نیستند، بلکه، دولت‌ها در قبال اتباع خود متعهد می‌شوند تا معیارهای بین‌المللی حقوق بشر را ‌در مورد آن ها رعایت نمایند. ‌بنابرین‏، تازمانی که منافع ملی دولت‌ها ایجاب نکند، مخالفت با اعلام شرط براین معاهدات در اولویت سیاست خارجی آن ها قرار نمی گیرد.

در خصوص نظام جمهوری اسلامی ایران باید گفت که، با رأی‌ ملت ایران و ‌بر اساس موازین اسلامی استقرار یافته و طبق قانون اساسی، کلیه ی قوانین باید بر اساس موازین اسلامی باشد. این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است (اصل ۴ قانون اساسی).

‌بر اساس اصل ۱۲۵ قانون اساسی کلیه ی معاهدات بین‌المللی باید پس از تصویب مجلس شورای اسلامی به امضای رئیس جمهور یا نماینده ی قانونی او برسد و مطابقت مصوبه ی مجلس شورای اسلامی با قانون اساسی و موازین اسلامی توسط شورای نگهبان ارزیابی می‌گردد .(اصل ۹۶ قانون اساسی)

به هنگام تصویب معاهدات بین‌المللی حقوق بشر (بشردوستانه) در نظام قانونگذاری قبل و بعد از انقلاب اسلامی، نوعی افراط یا تفریط صورت گرفته است. کشورهای زیادی شرط ایران بر کنوانسیون حقوق کودک را به دلیل کلی و مبهم بودن آن مغایر با اهداف کنوانسیون دانسته و با آن به مخالفت و اعتراض پرداختند.^[۴۳]

به نظرمی رسد که، احتیاطی که از سوی کشورایران نسبت به تعهدات بین‌المللی صورت می‌گیرد، بیشتر به دلیلی تطبیق دادن این تعهدات بااصول اساسی و قوانین داخلی کشور و اصول فقهی و اسلامی در این تعهدات می‌باشد.

چرا که در همین بحث کنوانسیون حقوق کودک و پیوستن ایران ‌به این کنوانسیون، حق شرطی که ایران برای خود قائل شد آن بود که مفاد این کنوانسیون با اصول فقهی و اسلامی آن در تضاد یا تناقض نباشد.

درموردایران و معاهدات این کشور و مسئله ی مربوط به حق شرط از بیست و پنج معاهده ی بین‌المللی در زمینه ی حقوق بشر، ده معاهده را تصویب و دو معاهده را فقط امضاء نموده است. آن دو معاهده، یکی کنوانسیون حقوق کودک و دیگری مربوط به وضع پناهندگان می‌باشد که، به ترتیب آن ها را بررسی خواهیم کرد.

۱ـ کنوانسیون حقوق کودک :

کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹، که دولت جمهوری اسلامی ایران، هم در زمان امضای آن در شهریورماه ۱۳۷۰ و هم در زمان تصویب آن در اسفند ماه ۱۳۷۲، شرط کلی برآن وارد نموده است.

شرط وارده بر کنوانسیون حقوق کودک این بود که ، مفادی که تضاد و مخالفتی با قوانین اساسی و اسلامی داشته باشند ، قابلیت اجرایی نداشته و اعمال نخواهد شد .

۲ـ کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان :

که در این کنوانسیون مجلس شورای ملی در زمان تصویب آن به تاریخ خرداد ماه ۱۳۵۵، برخی مواد آن را مشروط پذیرفت. بدین صورت که در متن ماده ی واحده مصوب مجلس شورای ملی دولت ایران این حق را برای خود محفوظ داشته که، پناهندگان رااز مساعد ترین رفتار معمول نسبت به اتباع دولی که با آن ها موافقت نامه های ناحیه ای اقامت گمرکی اقتصادی و سیاسی دارد، بهره مند نسازد و از سوی دیگر مقررات مواد ۱۷و۲۳و۲۴و۲۶ مربوط به مزد، اشتغال، آزادی،

انتخاب محل اقامت و جابه جایی در داخل کشور را صرفاً به صورت توصیه تلقی می کند.

در این مورد به نظر می‌رسد که، اگر دولتی شرکت کند اما این مشارکت را محدود به حق شرطی خاص نماید، از نظر بین‌المللی مناسب تر است تااینکه چنین کشوری هرگز حضور پیدا ننماید.

‌بنابرین‏ حضور محدود به شرایطی خاص، بهتر از عدم حضور در یک معاهده یا وفاق بین‌المللی می‌باشد.

گفتار دوازدهم: حق شرط های وارده بر میثاق.

یکسری شروط یا همان ‌شرط‌هایی به میثاق وارد شد که بسیاری از این شروط به محدودیت مواد میثاق انجامید.

تااول نوامبر ۱۹۹۴، شصت و چهار کشور از صد و بیست و هفت کشور عضو میثاق، تا آن زمان در مجموع صد و پنجاه شرط بر میثاق وارد کرده بودند. در میثاق یا در اولین پروتکل اختیاری آن، هیچ گونه راهنمایی ‌در مورد چگونگی اعلام شرط وجود نداشته و علی رغم درخواست صریح مجمع عمومی در سال ۱۹۵۲، مبنی بر لزوم پیش‌بینی مقررات مشخص در هر دو میثاق ‌در مورد مجاز بودن و آثار حقوقی شرط و نیز پیشنهادات متعددی که در این زمینه صورت گرفته این وضعیت بر میثاق حاکم است.

ایمبرت ^[۴۴]بخشی ازاین احتیاط را به خواست اکثریت نسبت می‌دهد مبنی براطمینان ازاینکه قواعد عام حقوق معاهدات به صورتی که درپیش نویسی مواد تازه تصویب شده کمیسیون حقوق بین الملل راجع به حقوق معاهدات انعکاس یافته بود ‌در مورد میثاق اجرا خواهد شد. در واقع پیش نویس مواد مربوط به حقوق معاهدات سال ۱۹۶۶، کمیسیون حقوق بین الملل که مباحث مربوط به حق شرط بر مبنای آن استواراست پیش از تصویب متن نهایی کنوانسیون وین معاهدات در سال ۱۹۶۹، تغییر یافت. پیش نویس سال ۱۹۶۶ از دولت معترض می خواست که، با وجود مخالفت آن با حق شرط میان آن و دولت شرط گذار، رابطه ی عهدنامه ای وجود دارد. در کنفرانس وین این فرضیه علیه رابطه ی عهدنامه ای میان دولت شرط گذار و دولت معترض تغییر یافت و نتیجه بند ۴ ماده ۲۰ دولت معترض را صراحتاً ملزم می‌سازد که، اعلام نماید اثر اعتراض آن به یک شرط این است که رابطه ای عهدنامه ای میان آن دولت شرط گذار برقرار نمی گردد.

ماده ی ۱۲ کنوانسیون وین ۱۹۶۹، حقوق معاهدات معیار مطابقت با موضوع و هدف معاهده را که از سوی دیوان بین‌المللی دادگستری، در قضیه ی سال ۱۹۵۱، حق شرط به کنوانسیون منع نسل کشی بیان شده، منعکس می‌کند. به نظرکمیته و موضوع معاهده با توصیف و تبیین برخی از حقوق مدنی و سیاسی و درج آن ها در زمره ی تعهدات الزام آور برای کشورهای تصویب کننده معیارهای الزام آور حقوقی ‌در مورد حقوق بشر به وجود آورده و ‌در مورد تعهدات پذیرفته شده، سازوکار نظارتی مؤثری را ایجاد می‌کند.

به نظر می‌رسد که، با تمامی این تفاسیر بیان شده، حق ‌شرط ها دارای مواضع و اهداف مختلفی می‌باشند که می توان به سه دسته ی زیر که ناشی از تفسیر کمیته است، اشاره نمود:

۱ـ ‌شرط‌هایی که تعهد به تدوین و تضمین حقوق خاصی را در میثاق مستثنی می‌سازند.

۲ـ ‌شرط‌هایی که، به عبارت کلی اغلب به منظور تضمین برتری مداوم برخی قوانین داخلی، بیان شده اند.

۳ـ شروطی که، صلاحیت کمیته حقوق بشر را تحت تاثیر قرار می‌دهند.^[۴۵]

یک مطالعه درباره ی دختران تیز هوش نشان داد که آن ها احساس می‌کنند در تعارض میان پیشرفت و آشکار شدن نشانه ی زنانگی یا مراقبت گیر افتاده اند .نیاز به پیشرفت را می توان نمونه ای از نظریه های محدود شخصیت به شمار آورد ،اما شاید بهتر باشد که آن را به عنوان یک انگیزه ی اجتماعی در کنارنیازهایی مانند نیاز به قدرت و نیاز به تأیید توصیف کرد. نخستین شکل بندی روش از انگیزه ی پیشرفت در سال ۱۹۳۸ به وسیله مورای صورت گرفت گر چه مفهوم فوق به وسیله دیوید مک کللند ۱۹۵۱ توسعه یافت و امروزه نیز نیاز به پیشرفت یا چنانچه مخفف آن به صورت “nACh” مرسومتر است با نام وی همراه است . متغیر نیاز به پیشرفت تمایل به رقابت در مقابل هم قرار می گیرند و عملکرد آن ها قابل ارزشیابی است . بررسی این مفهوم به وسیله ی اتکینسون ۱۹۵۷ گسترش یافت او نه تنها نیاز به پیشرفت را مورد توجه قرار داد بلکه روی دیگر سکه یعنی ترس از شکست را نیز بررسی کرد. نظریه ی کلی این است که افرادی که نیاز به پیشرفت بالا دارند به تکالیفی روی می آورند که درجه ی شورای آن ها در حد متوسط باشد و از تکالیف خیلی آسان یا خیلی دشوارپرهیز می‌کنند . تکالیف آسان ، ایجاد انگیزه نمی کند و انجام دادن تکالیف آسان نیز احساس فضیلتی به شخص نمی بخشد گر چه تکالیف بسیار دشوار چالشی فراوان ایجاد می‌کنند . اما برای افراد دارای نیاز به پیشرفت بالا انگیزه افرین نیستند . کسانی که از نظر ترس از شکست بالا هستند یا به سوی تکالیف بسیار آسان که احتمال شکست در آن ها بسیار کم است روی می آورند یا به تکالیف بسیار دشوار که بتوان از دشواری آن ها به عنوان بهانه ای برای عدم موفقیت استفاده کرد شواهد تأیید کننده نکته های یاد شده بسیاری قوی است . اما یکی از مسائل مربوط به حوزه ی نیاز به پیشرفت روش اندازه گیری آن است بعضی از محققان ، مانند مک کلیلند نیاز به پیشرفت را یک ویژگی ناخودآگاه شخصیت تلقی می‌کنند و آزمون اندیافت موضوع را که آزمونی فرافکن است برای سنجش آن به کار می‌برند. محققان دیگر نیاز به پیشرفت را به عنوان یک نیاز اجتماعی آگانه تلقی کرده و برای اندازه گیری آن از پرسشنامه های خودسنجی استفاده می‌کنند (دژکام،۱۳۸۳)

می توان گفت این اندیشه که افراد از نظر نیاز به پیشرفت با هم تفاوت دارند سبب تحقیقات بسیار شده است بدون شک این تحقیقات از این پس نیز ادامه خواهد یافت با وجود دشواری های اندازه گیری درباره نیاز به پیشرفت به سطح دشواری تکالیف انتخاب شده با موفقیت در دنیای شغلی و شیوه های فرزند پروری مربوط است حتی ممکن است به توفیق اقتصادی کشورها نیز بستگی داشته باشد.آیین پروتستان و مستقل یارآمدن کودکان از آغاز زندگی ظاهراًً جامعه هایی به وجود آورد که اکثریت مردم آن از نیاز به پیشرفت بالابرخوردارند که خود منجر به رشد اقتصادی می شود . در کشورهای در حال توسعه کوششهایی موفقیت آمیز برای تربیت افراد دارای نیاز به پیشرفت بالا صورت گرفته است . سرانجام تحقیقاتی در جهت کشف تفاوت ها هایی بین دو جنس از نظر نیاز به پیشرفت و این احتمال که زنان انگیزه ی اجتناب از موفقیت یا ترس از آن را دارند انجام گرفته است (شعاری نژاد،۱۳۸۱).

با وجودی که تحقیقات بعدی تردید قابل ملاحظه ای نسبت به چنین اندیشه ای ایجاد ‌کرده‌است ، ولی مشخص شده است که زنان در مقایسه با مردان انتظار کمتری دارند و موفقیت آنان غالباً نتیجه ی کوشش یا شانس تعبیر می شود تا حاصل استعداد و توانایی .

انگیزه موفقیت :

هوش بی شک یکی از وسیله های پیشرفت تحصیلی شاگردان است . بدین معنا که هر چه شاگرد باهوش تر باشد پیشرفت او به همان اندازه بیشتر است . اما باید دانست که هوش در این زمینه تنها ملاک قطعی و امینان بخش نیست . روان شناسان بر اثر پژوهش دریافته اند که نقش انگیزش در مسائل یادگیری و پیشرفت های تحصیلی خیلی مؤثر تر از درجه ی هوشی شاگردان است نیاز به انگیزش در امر آموزش و پرورش از اینجا ناشی شده است که همبستگی میان هوش و نمره های درسی به طور شگفت انگیزی کمتر از میزان انتظار بوده است . این همبستگی در حدود ۴۵ درصد تعیین گردیده که بسیار پایین و ناچیز است از سوی دیگر مشاهده شده که بسیاری از شاگردان با استعداد متوسط و انگیزش بالا ، دارای پیشرفتها و موفقیت‌های تحصیلی جالب توجهی بوده اند(گنجی،۱۳۷۴) .

انگیزه و هوش

تحقیقات نشان می‌دهند که به طور معمول بهره هوشی پسران از ۶ سالگی به طور منظم و تدریجی افزایش می‌یابد در حالی که بهره هوشی دختران نه تنها افزایش تدریجی ندارد بلکه گاهی نیز کاهش می‌یابد انگیزه های پیشرفت در دختران و پسران نیز متفاوت است دختران به علت موانع متعددی که در مسیر ترقی و آرمان‌های آنان قرار دارد ‌به‌تدریج‌ انگیزهای پیشرفت خود را از دست می‌دهند در صورتی که پسران به دلیل ضرورت پیشرفت در جوامع و امکانات گسترده تر از این نظر تقویت می‌شوند انگیزه از جمله عواملی است که در افزایش یا کاهش بهره هوشی تدثیر مستقیم دارد(میلانی فر ،۱۳۷۴ ).

رغبتهای تحصیلی

نوجوانان نوعاً درباره کارهای مدرسه و خانه گله مندند و آن ها را مخالف ذوق خود می خوانند معلمان وروش های تدریس شان را مورد انتقاد قرار می‌دهند . دختران نسبت به فعالیت‌های تحصیلی و انجام دادن تکالیف درسی بیش از پسران علاقه نشان می‌دهند و کوشش می‌کنند در دوره ی دوم نوجوانی رغبت به تحصیل از رغبت شغلی نوجوانان متأثر می شود یعنی اگر او به ادامه تحصیل در دانشگاه علاقمند باشد آن را برای اشغال خود ضروری بداند در تحصیل دبیرستانی خود بیشتر فعالیت خواهد کرد تا نوجوانی که چنین تمایلی ندارد .

انگیزه به صورت علاقه مستقیم و غیر مستقیم ظاهر می شود وقتی یاد گیرنده به موضوعی علاقه ی مستقیم دارد فقط برای آموختن خود آن موضوع کوشش و فعالیت می‌کند اگرکسی که به طور غیر مستقیم به موضوعی علاقه مند است نه به منظور یاد گرفتن خود موضوع بلکه به سبب بهره های که آموختن آن می‌برد برای کار و کوشش آمادگی پیدا می‌کند. برای آنکه مطالب درسی به خوبی آموخته شوند لازم است به هر طریق امکان پذیر باشد انگیزه یادگیری در شاگردان ایجاد شود انگیزه را می توان از راه هایی مانند تشویق ، مسابقه ،امتحان ، انتقاد و حتی اضطراب به وجود آورد(سیف،۱۳۸۲).

اضطراب و پیشرفت :

اضطراب احساس مبهم و بسیار نامطبوع ترس و نگرانی است . طبیعی است که وقتی دانش آموزان با چالش های مدرسه (مانند انجام خوب یک آزمون ) مواجه می‌شوند ،دلواپس یا نگران باشند ،در واقع پژوهشگران دریافته اند که بسیاری از دانش آموزان موفق ، سطوح اضطراب متوسطی دارند (بنورا ،۲۰۰۱ ). با وجود این ، بعضی دانش آموزان سطوح اضطراب بالای دارند و همیشه نگران اند، که این مسئله می‌تواند به توانایی پیشرفت آن ها آسیب برساند، برای مثال ،برآورد می شود اضطراب امتحان ، پیشرفت بیش از ده میلیون کودک و نوجوان را کاهش دهد (بیابانگرد ،۱۳۸۴).

۲-۳-۵ درمان­های اضطراب

در زمینه اضطراب تاکنون ‌بر اساس نظریه­ های گوناگون درمان­های متفاوت صورت پذیرفته است. از جمله این درمان­ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• • روش­های درمان­گری کلی

• • رویکرد روان تحلیلی­گری

• • درمان­گری انسان­نگری

• • درمان­گری هستی­نگر

• • درمان­گرهستی­نگر

• • درمان­گری متمرکز به شکل یا اختلال

• • درمان­گری رفتاری

• • حساسیت زدایی

• • آموزش غلبه بر اضطراب

• • روی آوری الگوگیری

• • درمان­گری­های مبتنی برخورد نظم جویی

• • درمان با پس­خوراند زیستی

• • مراقبه متعالی

• • تنش زدایی با شیوه آموزش خودزاد

• • تنش­زدایی

• • درمان­گری­های رفتاری- شناختی

• • درمان­گری­های دارویی

• • هنر درمانی

• موسیقی درمانی.

۲-۳-۴ موسیقی درمانی و اضطراب

داشتن مقدار معینی از اضطراب نه تنها مضر نیست بلکه برای زندگی ضروری­است و تا زمانی که ترس و اضطراب به­ صورت نرمال باشد، می ­تواند بسیار مفید و حتی لذت­بخش هم باشد. اما زمانی­که از این سطح نرمال فراتر رود، اضطراب نقش انطباقی خود را از دست داده و به صورت عامل تخریب موقعیت­ها با ایجاد و حرکات و رفتارهای غیرانطباقی درمی­آید و با درد و رنجی همراه می­گردد که به زحمت ‌می‌توان آن ­را تحمل کرد و این حالت اضطراب بیمارگونه ­است. این نوع اضطراب موجب هدر رفتن استعدادها و مشکلاتی در تمرکز و حافظه می­ شود. همچنین سبب رفتارهای ناشیانه و ناپخته می­ شود و فرد توانایی رو به رو شدن با شرایط و محیط پیرامون خود را از دست خواهد داد. از سوی مکاتب مختلف روان شناسی برای درمان اضطراب روش­های گوناگون غیردارویـی و تکنیک‌های روان درمانی حمایتی متعددی طراحی و به ­وجود آمده­است. یکی از روش­های رایج که تحقیقات گوناگون و نظام­دار مؤید آن بوده و مبتنی بر تخلیه هیجانی و بیان احساسات و آرام­سازی و نیرو بخشی است، روش موسیقی­درمانی است (نفری،۱۳۸۲). موسیقی به انسان آرامش، صلح، امید و عشق می­بخشد و مهم­تر از هر عاملی، موسیقی درست و مناسب می ­تواند سیستم بدن ما را تقویت کرده و سلامت آن را تأمین کند. استرس و اضطراب آرامش درونی را از بین برده و توانایی ذهن برای تمرکز بر عواملی که شادی و رضایت به ارمغان می ­آورند را کاهش می­دهد. استرس­ها شدت و ضعف دارند و زمانی که شدت آن ها به مرحله­ ای می­رسد که از کنترل ما خارج می­ شود، به وضعیت روحی و جسمی ما صدمه می­زند. در این مرحله، موسیقی درست و مناسب می ­تواند استرس را کاهش داده و عواقب آن را ضعیف­تر نماید(کیت موکی، ۱۳۸۴: ۶۰).

در طی پنج دهه گذشته بیش از ۳۰ هزار پژوهش تجربی و نظام­مند پیرامون تأثیر موسیقی درمانی در زمینه ­های پزشکی، روان­پزشکی و توانبخشی انجام گرفته است (زاده محمدی؛ ۱۳۸۸). موسیقی درمانی کاربردهای فراوانی دارد از جمله پیشگیری، آموزش و یادگیری – کاهش دردهای گوناگون پزشکی، کاهش تنش­ها و نگرانی­های ناشی از جراحی، آسیب­ها و بیماری­ها- توانبخشی بعد از جراحی، آسیب­ها و تصادفات-کاهش خستگی حاصل از تنفس­های عضلانی (گرفتگی عضلانی) و کارکرد ماهیچه­ها کاهش عوارض جانبی داروها – کاهش مدت استفاده داروها – کاهش طول مدت درمان و بستری بودن. علاوه بر تأثیرات درمانی یاد شده، موسیقی می ­تواند برای ارتقاء برخی عوامل رفتاری در افراد سالم و کاهش اضطراب مؤثر واقع شود(به نقل از، فلاح و همکاران ؛۱۳۹۰).

موسیقی درمانی می ­تواند به­ طور مؤثر، بیماری­های ناشی از استرس و احساسات را در انسان­ درمان نماید. در تحقیقی که بر بیماران روحی شدید انجام گرفت، مشخص شد که موسیقی موجب افزایش کیفیت زندگی این افراد می­ شود. مثلاً نوشتن آهنگ موجب ابراز وجود این افراد می­ شود که تأثیر مثبتی بر آنان دارد (خرم آبادی و همکاران،۱۳۹۱). در سطح هیجانی، موسیقی با مولودی ساده بر احساسات تاثیر گذاشته و باعث رها شدن تنش­ها می­گردد و ما را قادر می­سازد که به هیجان­ها و احساسات خود توجه کنیم. این نوع موسیقی توان ابراز هیجان­ها و خلاقیت را بالا می­برد (مری باسانو،۱۳۸۳: ۲۰).

مطالعات بر آزمون­های سالم، شواهدی بر ارتباط بین ارائه موسیقی و کاهش سطوح اضطراب را ارائه می­دهد (طباطبایی فر،۱۳۸۹). «در اقدامات پرستاری موسیقی به عنـوان یک مداخله مؤثر می ­تواند بخشی از برنامه مراقبتی بیمار باشد و به­عنوان یک ابزار درمانی غیرتهاجمی برای تسکین درد و اضطراب، افزایش احساس تن آرامی، افزایش ایمنی بدن، کاهش فشار خون، نبض و تنفس به­کار رود. گوش دادن به موسیقی باعث ترشح اندروفین­ها شده و در نتیجه هیجانات را تعدیل کرده و درد را تسکین می­دهد.گوش دادن به موسیقی می ­تواند در موقعیت بیماری و ناراحتی، آسایش و راحتی فرد را ارتقا دهد.»(به نقل از ربیعی و همکاران،۱۳۸۶).

تحقیقات نشان می­هد آرام­سازی با موسیقی، از میزان فشار خون، ضربان قلب و میزان دم و بازدم می­کاهد، میزان مصرف اکسیژن را کاهش می­دهد، سطح اسید خون را پایین آورده و امواج مغزی را از حالت فشار و استرس در سطح بتا به امواج پایین­تر در سطح آلفا وارد می­ کند. مجموع این تغییرات که باعث سستی و رخوت می­گردد در نظام فیزیولوژیک و اندام بدن سبب کاهش استرس و فشار درونی می­ شود (ناظم پور، ۱۳۸۸). به­ طور کلـی مـی­توان گفت موسیقی یک ابزار کم­هزینه،غیر تهاجمی و بی­ضرر است که به­راحتی اجرا یا انجام می­ شود. موسیقی درمانی، به­عنوان یک مداخله حمایتی غیر دارویی برای کاهش حالت هیجانی مطرح ‌می‌باشد (سلطانی و همکاران، ۱۳۸۹).

۲-۳-۵ موسیقی درمانی و لکنت

«بیشتر افرادی که در بیان واژه ­ها، صداها و به­ طور کلی سخن گفت مشکل دارند انرژی روانی و عاطفی بیش از اندازه­ای برای بیان حال و احوال خود و ارتباط با دیگران دارا می­باشند. اختلال گفتاری بیشتر در اثر مشکلات محیطی از جمله استرس­ها و فشارهای زندگی یا به دلیل نارسایی و اختلال فیزیولوژیک دستگاه تولید کننده صدا به وجود می ­آید. روش­های گوناگونی از جمله گفتار درمانی برای تقویت بیان و پرورش عضله­های دستگاه تنفسی تولید کننده صدا وجود دارد. خواندن یکی از روش­های موسیقی درمانی است که به­ طور گسترده ­ای برای توانبخشی این مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد. موسیقی و آواز می ­تواند عضله­های دستگاه تنفس را کنترل و ادای درست گفتار و جریان تکلم را تقویت کند. ریتم و کشش حرف­ها و کلمه­ها در خواندن آواز و آهنگین ساختن آن ها از فشارها و استرس­های درونی می کاهد و فرد آرامش لازم را برای بیان واژه ­ها به دست ‌می‌آورد. اختلال گفتار شامل ناتوانی در ایجاد و کنترل صداها و کلام (شمرده سخن گفتن) و ناتوانی در حفظ ریتم گفتار (گفتار سلیس) است و اختلال زبانی شامل هر دو اختلال گفتاری و زبانی است که باعث ضعف در هماهنگی بین تنفس و مکانیزم صدا، در ادای کامل جمله­ها و کلمه­ها و در نتیجه باعث اشکالات عاطفی و اجتماعی می­ شود»(زاده محمدی؛ ۱۳۸۸: ۷۴).

بررسی اثربخشی “گروه درمانی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل” بر افزایش “رضایت زناشویی” موضوع جدیدی است که به نظر می‌رسد تاکنون پژوهشی در داخل و یا خارج از کشور به آن نپرداخته است. از لحاظ تئوری و عملی نشان دادن تأثیر گروه درمانی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر افزایش رضایت زناشویی اهمیت زیادی دارد. زیرا در صورت تأیید چنین اثری، پاسخی برای این سوال به دست می‌آید که چرا روش گروه درمانی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر افزایش رضایت زناشویی مؤثر است و چه متغیری در این بین نقش متغیر واسطه ای را ایفا می‌کند که در نهایت منجر به افزایش رضایت زناشویی می‎شود. در واقع این جنبه از پژوهش حاضر، متغیر میانجی را در این رابطه خطی نشان می‌دهد.

جمع بندی

با عنایت به آنچه گذشت، بیش ازپیش اهمیت سالم سازی ازدواج بر همکاری آشکار می شود. یافته ها نشان می‌دهد علی‌رغم تمام تلاش هایی که متخصصین این حوزه به جهت بررسی و شناسایی عوامل مؤثر در بهبود ازدواج ورضایتمندی زناشویی یا ابداع شیوه هیا نوین زوج درمانی انجام می‌دهند. هنوز آمار طلاق و فروپاشی خانواده ها در همه جای دنیا بالا است. و از آنجا که افزایش بروز اختلال زناشویی نقش مهمی در افزایش میزان نارضایتی در میان همسران دارد و در نتیجه اثر منفی بر بهداشت روانی اعضای خانواده به ویژه کودکان برجای می‌گذارد(گلمن، ۲۰۰۰؛ فیتنس، ۲۰۰۱). پیدا کردن راه هایی که بتوان از طریق آن ها باعث رشد مهارت‌های ارتباطی زوجین گردد اهمیت زیادی دارد. در این تحقیق یک مدل نظری ارائه شده است که فرض می شود که با توجه به تأثیر خوب درمان گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل، و مؤلفه‌ هایی از شخصیت انسان که با این رویکرد تغییر می‌کنند، می توان رضایتمندی زناشویی زوجین و مهارت‌های ارتباطی شان را افزایش داده و در نتیجه، این افزایش به ارتقاء سطح روابط بین فردی زوجین، سازش پذیری آن ها، مدیریت بهتر استرس، و افزایش خلق عمومی آنان منجر خواهد شد. از نظر پژوهشگر چون تحلیل ارتباط محاوره ای یکی از تأثیرگذاران نظریه ها در حوزه ارتباطات و درمان می‌باشد و به علت سادگی و قابل پذیرش بودن برای افراد، همینطور ارتباط آن با مسائل شغلی و خانوادگی، این پژوهش صورت پذیرفت. لذا توصیه محقق این است که ارتباطات فردی و حمایت های اجتماعی در محیط های کاری و زندگی جزء مسائل با اهمیت در نظر گرفته شود.

فصل سوم:

روش پژوهش

نوع و روش پژوهش

به اعتقاد کرلینجر(۱۹۷۳) تحقیق، بررسی و مطالعه منظم، کنترل شده و آزمایشی قضیه های فرضی درباره ی روابط احتمالی بین پدیده‌های طبیعی با دید انتقادی است (دلاور، ۱۳۸۳). در بسیاری از متون روش تحقیق، پژوهش را به دو گروه بنیادی و کاربردی تقسیم می‌کنند. با توجه ‌به این تقسیم بندی مطالعه حاضر را می توان پژوهش کاربردی دانست.

به دلیل انجام یک سلسله بررسی ها و پژوهش های ابداعی برای کسب علم یا فن جدید با یک هدف علمی مشخص (طراحی برنامه ارتقاء کیفیت زندگی زوج ها) و نیز به دلیل استفاده از نتایج آن برای رفع نیازهای بشر(افزایش رضایتمندی زناشویی و سلامت روان در زوج ها)، از نوع پژوهش های کاربردی محسوب می شود(دلاور، ۱۳۸۳).

به دلیل اینکه انتخاب تصادفی نمونه از شروط اصلی طرح های تمام آزمایشی است و انجام این کار در تحقیقات علوم رفتاری با دشواری های بسیاری روبرو است، در تحقیق حاضر از شیوه طرح های نیمه آزمایشی استفاده شده است. چنین مطالعاتی را نیمه آزمایشی می‌گویند چون در آن ها امکان انتخاب تصادفی آزمودنی ها وجود ندارد و الگوهای نیمه کاملی از آزمایش واقعی اند که توانایی کنترل برخی ملاک‌های اعتبار درونی را دارند(دلاور، ۱۳۸۲). برای مطالعات شبه آزمایشی طرح های بسیاری وجوددارد که در این مطالعه از طرح گروه کنترل نابرابر استفاده شده است. این طرح، مشتمل است بر ۲گروه که قبل و بعد از اینکه در معرض متغیر مستقل قرار گیرند، مقایسه می‌شوند.

طرح گروه کنترل نابرابر مشابه طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل است، با این تفاوت که انتخاب آزمودنی ها از جامعه و جایگزینی آن ها در گروه ها به صورت تصادفی انجام نمی شود(دلاور، ۱۳۸۴). در زیر شمای این طرح ارائه شده است:

پس آزمون متغیر مستقل پیش آزمون آزمایش T₁ X T₁ گواه T₂ T₂

جامعه آماری، حجم نمونه وروش نمونه گیری

جامعه آماری در این پژوهش شامل زوج های متأهلی است که حداقل یکی از دو نفرشان دانشجو و یا تازه فارغ التحصیل در دانشگاه فردوسی مشهد باشند.

نمونه گیری در این پژوهش از نوع در دسترس می‌باشد. گاهی اوقات انتخاب نمونه به صورت تصادفی، مشکل و حتی در برخی موارد غیرممکن است، در چنین شرایطی پژوهشگر از نمونه گیری در دسترس استفاده می کنید. نمونه گیری در دسترس گروهی از اعضای جامعه هستند که انتخاب آن ها سبب سهولت در تصمیم گیری است(دلاور، ۱۳۸۱). حجم نمونه با توجه به امکان ریزش آزمودنی ها، ۱۰ زوج برای گروه آزمایش و به همین تعداد برای گروه کنترل بود که به دلیل ریزش آزمودنی ها پس از جلسه اول، به ۸ زوج در گروه آزمایش و ۷ زوج در گروه کنترل تقلیل یافت. گروه کنترل در این پژوهش گروهی است که هیچ نوع آموزش و درمانی را دریافت نکرد.

ابزار اندازه گیری و اعتبار روایی آن‌آموزش‌ها

در این پژوهش برای ارزیابی میزان رضایتمندی زناشویی از پرسشنامه مقیاس سازگاری زن و شوهر داس و پرسشنامه رضایت مندی زناشویی انریچ استفاده شده است.

پرسشنامه رضایت مندی زناشویی انریچ(پربارسازی و تقویت رابطه، ارتباط و خشنودی):