نظریه سوم، نظریه تغییر همگام‌ هارولد کلی^[۴۹] است که برای هر رفتار سه وجه قائل است و اسناد را بر اساس این سه وجه انجام می‌دهد. وجه اول همرایی، یعنی آیا همه در آن موقعیت همان رفتار را داشته‌اند. وجه دوم تمایز، یعنی آیا در غالب موقعیت‌ها رفتار فرد همین‌گونه است. وجه سوم پایایی یا ثبات، یعنی آیا او همیشه در چنین موقعیتی همین رفتار را دارد یا فقط همین یکبار چنین رفتار کرده است. چنانچه همرایی و تمایز پایین و ثبات بالا باشد احتمال اسناد گرایشی بیشتر می‌شود.

۲-۱۲-۴- نظریه ترکیبی شیور(۱۹۷۵)
نظریه چهارم، نظریه ترکیبی اسناد شیور^[۵۰] می‌باشد که مبتنی بر سه فرض درباره طبیعت انسان است: نخست اینکه رفتارها به صورت تصادفی روی نمی‌دهند و قابل پیش‌بینی هستند. دوم اینکه مردم تمایل به درک، تبیین و پیش‌بینی رفتار دیگران دارند و سوم اینکه رفتارهای قابل مشاهده افراد، اطلاعات معتبری درباره علل زیربنایی خود به دست می‌دهند.
۲-۱۲-۵- نظریه سه بعدی واینر(۱۹۸۵)
نظریه پنجم، نظریه سه‌بعدی واینر است که اسنادها را از نظر سه بعد درونی یا بیرونی بودن، پایدار یا ناپایدار بودن و قابل کنترل یا غیرقابل کنترل بودن مورد بررسی قرار می‌دهد. ترکیب این سه بعد، جمعاً هشت نوع اسناد مختلف را به وجود می‌آورند و بنابراین طبق این دیدگاه، اسنادها به دو نوع موقعیتی و گرایشی خلاصه نمی‌شوند.
۲-۱۳- اسناد و سازمان
تئوری اسناد که از مباحث جدید رفتار سازمانی، ادارک، انگیزش و رهبری ارتباط پیدا می‌کند. طبق این تئوری افراد سعی دارند علل و عوامل رفتارهای مشاهده شده را شناسایی کنند یا به عبارتی کوشش کنیم تابرای رفتار افراد همانگونه که صورت می‌گیرد توجیهی بیاوریم. شکل یک چهار چوب تئوری اسناد را به نمایش می‌گذارد.
فریتز‌ هایدر بنیانگذار تئوری اسنادی بیان می‌کند که رفتار می‌تواند ناشی از عوامل درونی فردی (مانند توانایی) یا عوامل بیرونی موجود در محیط ۰ همانند کار دشوار) باشد. کِلی بر مبنای اقدام‌ هایدر عنوان می‌کند که افراد پس از آن که اطلاعاتی در زمینه سه بعد رفتار یعنی توافق (اجماع)، تمایز یا تفاوت قائل شدن و ثبات یا تداوم گردآوری می‌کنند قادر به ایجاد اسناد علی می‌باشند.
کم
زیاد
کم
زیاد
کم
زیاد
رفتار فرد
تمایز
بیرونی
ثبات رویه
اجماع یا توافق
درونی
بیرونی
درونی
درونی
بیرونی
نمودار ۲-۱- چارچوب نظریه اسناد
۲-۱۳-۱- تفاوت قائل شدن/تمایز/اختصاص
اگر رفتار غیرعادی باشد، نظاره‌گر آن را به عامل بیرونی نسبت خواهد داد ولی اگر این رفتار مختص فرد باشد. آن را به عامل درونی نسبت خواهد داد (آیا فرد وضعیت‌های مختلف رفتارهای متفاوتی از خود بروز می‌دهد؟)
۲-۱۳-۲- اجماع و توافق
اگر همه کسانی که با وضعیت مشابه روبرو می‌شوند. به یک شکل واکنش نشان دهند. گفته می‌شود در رفتار اجماع وجود دارد. اگر اجماع فزونی یابد (مثلاً تمام کسانی که یک مسیر را برای آمدن به محل کار طی می‌کنند تأخیر داشته باشند). از دید نظریه اسناد، عامل بیرونی موجب سستی کارمند خواهد بود؛ در حالی که اگر سایر کارکنان به موقع در محل کار حاضر شوند، عامل درونی دلیل سستی کارمند خواهد بود.
۲-۱۳-۳- ثبات رویه در رفتار
هرچه ثبات رفتار بیشتر باشد، نظاره‌گر بیشتر رفتار فرد را به علل درونی نسبت می‌دهد. دیدگاه اسنادی انگیزش کارکنان در شکل زیر خلاصه شده است. طبق این دیدگاه، کارکنان از دیدگاه فرایند‌های ادراک نفس به رفتار خویش می‌نگرند. فرد بر اساس این ادراک‌ها متوجه می‌شود که رفتار او پاسخی به عوامل داخلی است یا خارجی. فرد از طریق اسناد این علت‌ها، متوجه می‌شود که به شکلی درونی یا خارجی برانگیخته شده است و می‌تواند الگوهای مورد نظر خود را برای محرک‌های آینده تعیین کند. شخصی که فکر می‌کند با عوامل خارجی برانگیخته می‌شود، به پاداش‌های خارجی مانند حقوق، به عنوان محرک رفتار خود می‌نگرد وشخصی که فکر می‌کند با عوامل داخلی برانگیخته می‌شود، بیشتر در جستجوی محرک‌های درونی برای آینده خود خواهد بود.
تحقیقات دسی نشان داده شده است که اگر به شخصی که به انجام دادن کاری علاقه مند است، در قبال انجام کار پاداش بیرونی داده شود. میزان علاقه‌اش به کار مورد نظر، کاهش پیدا می‌کند و اگر پرداخت‌های خارجی به این شخص قطع شود، انگیزه او دوباره کاهش خواهد یافت.
مشاهده رفتار خویشتن
علل داخلی
علل خارجی
علل خارجی
اسناد انگیزش بیرونی
مشوق‌های برتر آینده داخلی یا خارجی
نمودار ۲-۲- دیدگاه اسنادی انگیزش کارکنان
۲-۱۳-۴- تئوری اسناد رهبری
طبق تئوری اسناد ما رفتار دیگران را مشاهده می‌کنیم و سپس علت‌های آن را حدس می‌زنیم یا آن را به علت‌هایی که موجب آن رفتار شده‌اند، نسبت می‌دهیم. بنابراین رفتار رهبری می‌تواند با توجه به اسناد علل رفتار زیردستان تعبیر و اتخاذ گردد. اگر علل رفتار را در عوامل خارجی جستجو کنیم، ممکن است به جای واکنش در قبال رفتار آن‌ ها به رفع مسائل بپردازیم.
اگر رهبری عملکرد ضعیف کارکنانش را به نداشتن کوشش یا نداشتن توانایی اسناد کند، ممکن است واکنش او سرزنش، آموزش یا اخراج کارکنان باشد. از طرفی اگر رهبر، عملکرد کارکنان را به عوامل خارجی مانند سختی وظیفه، طراحی به شغل و یا حجم زیاد کار اسناد می‌کند، ممکن است به جای واکنش در برابر کارکنان، توجه خود را معطوف به حل این مسائل نماید (آبرامسون، ۱۹۷۸).
۲-۱۴- اسناد و سوگیری‌ها
همچنین درزمینه اسناد، سوگیری‌هایی وجود دارد که موجب می‌گردد رفتار فرد اشتباهاً به علت بیرونی یا درونی نسبت داده شود و به نتیجه‌گیری نادرست بیانجامد. به این سوگیری‌ها اصطلاحاً “خطای اساسی در ادراک” می‌گویند که عبارت‌اند از خطای بنیادی اسناد^[۵۱](شمس اسفندآباد، ۱۳۸۴: ۱۰۸)، اثر عامل – ناظر^[۵۲] و سوگیری خدمت به خود^[۵۳] که هر یک از آن‌ ها به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود (کریمی، ۱۳۸۴: ۳۰۲). تمایل ما به اسناد دادن شکست‌های دیگران به عوامل درونی آنان و نسبت دادن موفقیت‌های آنان به عوامل بیرونی را خطای بنیادی اسناد می‌گویند. اثر عامل – ناظر اشاره می‌کند که اسناد ما در تعیین علل درونی یا بیرونی به عامل یا ناظر بودن ما بستگی دارد. به طور مثال اگر ببینیم دیگری به زمین خورده است حادثه را به علتی درونی (دست و پا چلفتی بودن او) نسبت می‌دهیم، اما اگر خودمان زمین بخوریم آن را به علتی بیرونی (لغزنده بودن زمین یا صاف بودن ته کفش) نسبت می‌دهیم. سوگیری خدمت به خود، یعنی شخص با بزرگ کردن سهم خود در مورد رفتارهای مثبت، عزت نفس خود را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر سهم خود را در مورد رفتارهای منفی با سرزنش دیگران یا انداختن گناه به گردن عوامل موقعیتی به حداقل رسانده و عزت نفس خود را حفظ می‌کند. سوگیری دیگر از نیاز به احساس کنترل بر محیط ناشی می‌شود. در فرایند سوگیری، عواملی چون برجستگی (یعنی مؤثر دانستن برجسته‌ترین محرک‌ها) نقش دارند.
نظریه اسناد کاربردهای زیادی در حوزه‌های مختلف نظیر پیشرفت تحصیلی، عملکرد شغلی، بازدهی کارگران، رضایت شغلی، موفقیت‌های ورزشی، انحرافات، بزهکاری‌ها و نظایر آن‌ ها داشته است که غالب این کاربردها پشتوانه تجربی قابل توجه داشته‌اند.
۲-۱۵ هوش معنوی
هوش بعنوان یک توانایی شناختی در سال ۱۹۰۵ میلادی توسط آلفرد بینه^[۵۴] و تئودور سیمون^[۵۵] مطرح شد. با وجودی که درخصوص این پدیده بررسی‌های متعددی انجام گرفته و نظریه‌های متفاوتی ارائه شده اما هنوز صاحبنظران به همسویی کلی در مورد ابعاد گوناگون هوش دست نیافته‌اند. در بین نظریات مطرح شده دو نظریه از مقبولیت بیشتری برخوردار هستند: