__________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
_______________
■ عناصر روانشناسی
_____________
■ باورهای عامیانه و خرافی
_______________
■ سایر عناصر
__________
۳-۱۰۶-بز ریش سفید
* خلاصهی قصه
یک بز، یک سگ، یک بره و یک گوساله مرض گری گرفتند. آنها را در بیابان رها کردند. بعد از مدتی مرض آنها خوب شد. شبی هوس قلیان کشیدن کردند. بره را فرستادند تا آتش بیاورد. بره رفت تا به روشنایی رسید. دوازده گرگ آنجا نشسته بودند. از بره هم خواستند که کنارشان بنشیند. بره از ترس همانجا نشست. بعد از آن گوساله و سگ هم آمدند و از ترس پهلوی گرگ‌ها نشستند. بزکه دید خبری از آنها نشد، ناچار راه افتاد. در راه لاشهی گرگی را به سر شاخهایش زد. وقتی به نزدیک گرگها رسید، خودش را نباخت و گفت: «پدرتان بیست تا گرگ به من بدهکار بود. هفت تا را خوردهام، یکی هم سر شاخهایم است. باقیاش هم شمایید». گرگ‌ها ترسیدند و فرار کردند. چهار دوست تصمیم گرفتند، پنهان شوند. همه به بالای درختی رفتند و با فاصلهی کمی کنار هم نشستند. گرگها وسط راه فهمیدند که فریب خوردهاند، برگشتند و زیر آن درختی که آن چهار دوست بودند، نشستند. ناگهان گوساله ترسید و از بالا به زمین افتاد. بز فرصت را غنیمت شمرد و گفت: «گوساله بگیرشان!»
گرگها باز هم ترسیدند. در راه روباهی به آنها گفت که فریب خوردهاند. روباه از جلو و گرگها از عقب میآمدند. اینبار بز، سگ را در گودالی پنهان کرد و روی آنرا پوشاند. وقتی روباه و گرگها آمدند. بز فریاد زد: «آهای روباه! بقیه قرضت را آوردهای؟ مرحوم پدرت بیست و چهار گرگ به من بدهکار بود. دوازدهتایش را قبلا آوردی، این هم ما بقیاش». روباه رو به گرگ‌ها گفت: «دروغ میگوید». بز گفت: «به این پیر مقدس قاقالا قسم بخور»، تا روباه به گودال نزدیک شد، سگ گلویش را گرفت و خفهاش کرد. گرگها پا به فرار گذاشتند و به پیشنهاد بز، هر یک از حیوانات هم به خانهشان در ده بازگشت.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
_____________
¨ کنشهای اساطیری
____________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
______________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
این قصه به شیوه‌ای تمثیل بیان چیرگی فکر و اندیشه بر زور و نادانی است و به قصهی ۵۳ شباهت دارد. در این قصه هم مانند قصهی ۵۳ با فکر و اندیشه بز همه حیوانات از خطر نجات مییابند، با این تفاوت که در این قصه از دیگر حیوانات نیز استفاده شده، بز در مرحلهی آخر با کمک سگ از شر روباه و گرگها نجات مییابد. در این قصه به نوعی اهمیت مشارکت و تعاون در رسیدن به هدف بیان شده است.
¨ آداب و رسوم
___________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
________________
■ عناصر روانشناسی
_____________
■ باورهای عامیانه و خرافی
______________
■ سایر عناصر
__________
۳-۱۰۷-بز زنگوله پا
* خلاصه‌ی قصه
بزی به نام زنگوله پا، سه بچه به نامهای شنگول، منگول و حبهی انگور داشت. روزی بز زنگوله پا برای چرا به صحرا رفت و به بچه ها تاکید کرد که در را به روی غریبه باز نکنند. گرگ که همان نزدیکیها بود، به خانه بز رفت و با تغییر صدا و تغییر رنگ دست و پا بچه ها را فریب داد و وارد خانه شد. شنگول ومنگول را خورد؛ اما حبهی انگور در سوراخ راه آب پنهان شد. بز زنگوله پا وقتی به خانه آمد، دید هیچکس نیست. بچه ها را صدا زد. حبهی انگور که صدای مادر را شناخت. خود را به مادر نشان داد و ماجرا را تعریف کرد.

بز زنگوله پا برای اینکه در مقابل گرگ آماده باشد. پیش سوهانکار رفت و شاخهایش را تیز کرد و در عوض مزد به سوهانکار کره و سرشیر داد. گرگ هم نزد دلاک آمد؛ اما به جای مزد انبانی پر از باد به او داد. دلاک هم دندانهای گرگ را کشید و جای آن پنبه گذاشت. روز درگیری گرگ دندانی نداشت تا با بز بجنگد در مقابل بز با شاخهای تیزش به شکم گرگ زد و شنگول و منگول را به خانه برد و به آنها تاکید کرد که از این به بعد، دانا باشند و دوست را از دشمن باز شناسند.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
_____________
¨ کنشهای اساطیری
_____________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
همانگونه که در قصهی ۱۰۳ هم گفته شد، این نوع قصهها تمثیلی و بیشتر برای آموزش کودکان روایت شده است؛ اما در این قصه ضمن بیان پند از دو شغل نام میبرد، سوهانکار و دلاک. در زمان های قدیم امور مربوط به دندان و دندانپزشکی را دلاکها انجام میدادند که در قصه هم به آن اشاره شدهاست.
¨ آداب و رسوم
___________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
______________
■ عناصر روانشناسی
(رجوع شود به قصهی ۱۰۳ )
■ باورهای عامیانه و خرافی
____________
■ سایر عناصر
_________

۳-۷-۳ پایایی پرسشنامه
پایایی^[۱۱۴] با این امرسروکارداردکه ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات دریک آزمون معادل که به‌صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی به‌دست‌آمده است» چقدراست؟ به بیان دیگر اگر ابزار اندازه‌گیری را دریک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به یک گروه واحدی ازافرادبدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد. برای اندازه‌گیری پایایی شاخصی بنام ضریب پایایی استفاده می‌کنیم. دامنه ضریب پایایی از صفرتا ۱+ است. ضریب پایایی صفرمعرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است. پایای کامل واقعاً به‌ندرت دیده می شودودرصورت مشاهده قبل از هرچیزبایدبه نتایج شک کرد. (حافظ نیا، ۱۳۸۰: ۲۴۵).

برای محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه‌گیری، شیوه‌های مختلفی به‌کاربرده می‌شود. ازجمله:
الف) اجرای دوباره آزمون یا روش باز آزمایی^[۱۱۵]
ب) روش موازی یا روش آزمون‌های همتا^[۱۱۶]
ج) روش توصیف یا دونیمه کردن آزمون^[۱۱۷]
د) روش کودر-ریچاردسون^[۱۱۸]
ه) روش آلفای کرون باخ^[۱۱۹]
نرم‌افزار spss یکی از نرم‌افزارهای متداول برای تعیین پایایی با یکی از روش‌های فوق (معمولاً روش آلفای کرون باخ) است. (خاکی،۱۳۸۲: ۲۷۵).
برای تعیین پایایی پرسشنامه این تحقیق، پرسشنامه مذکور بر روی ۱۸۶ نفر از تجار، بازرگانان و تولیدکنندگانی که در دوره‌های آموزشی مرتبط با تجارت شرکت کرده بودند اجرا و با بهره گرفتن از نرم‌افزار spss وباروش آلفای کرون باخ انجام شد و ۹۸/۰ به دست آمد و چون این مقدار از ۷/۰ بیشتر است لذا پایایی آن مورد تائید است.
۸-۳ روش‌های تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
در تحقیق حاضر پس از جمع‌ آوری داده‌ها و اطلاعات لازم به‌وسیله پرسشنامه و مشاهده، همگی آن‌ ها کدگذاری شده، سپس وارد نرم‌افزار SPSS شدند. برای تحلیل داده‌های عمومی و جمعیت شناختی جمع‌ آوری‌شده از آزمودنی (مانند سن، جنسیت، تحصیلات و…) عمدتاً از آمار توصیفی توسط نرم‌افزار Excel استفاده‌شده ودر ادامه ازآزمون‌های استنباطی زیر استفاده‌شده است:
از آزمون آلفای کرون باخ برای تعیین پایایی پرسشنامه تحقیق (آذر، دانایی‌فرد و الوانی، ۱۳۸۵)
از آزمون ران آزمودن برای مشخص نمودن تصادفی بودن اعضاء نمونه (آذر و مؤمنی، ۱۳۷۹)
از آزمون فریدمن برای رتبه‌بندی ابعاد متغیر (جهانبخش، ۱۳۸۲،۵۷)
از آزمون تحلیل عاملی به‌منظور کاهش سؤالات و دسته‌بندی آن‌ ها در قالب متغیرهای کلان (متغیر مکنون هار اوی، ۱۳۸۶)
از آزمون تی برای مشخص نمودن میانگین میزان به‌کارگیری هر یک از ابعاد (ظهوری، ۱۳۷۸،۲۶۷) و درنهایت از نرم‌افزار لیزرل^[۱۲۰] برای تبیین متغیرهای مکنون سه‌گانه مؤثر بر عملکرد آموزش به‌وسیله متغیرهای مشهود در قالب اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم مدل معادلات ساختاری مرتبط استفاده‌شده است (هومن، ۱۳۸۴).
به‌منظور تحلیل استنباطی^[۱۲۱] داده‌های به‌دست‌آمده از ابزارهای اندازه‌گیری از روش آماری ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
ضریب همبستگی پیرسون که به نام‌های ضریب همبستگی گشتاوری و یا ضریب همبستگی مرتبه‌ی صفر نیز نامیده می‌شود، توسط سر کارل پیرسون معرفی‌شده است. این ضریب به‌منظور تعیین میزان رابطه، نوع و جهت رابطه‌ی بین دو متغیر فاصله‌ای یا نسبی و یا یک متغیر فاصله‌ای و یک متغیر نسبی به‌کاربرده می‌شود. که مبتنی بر کوواریانس دومتغیروانحراف معیارآنهاتنظیم شده است. چندین روش محاسباتی معادل می‌توان برای محاسبه‌ی این ضریب تعریف نمود.
الف) روش محاسبه با بهره گرفتن از اعداد خام:

ب) روش محاسبه از طریق نمره‌های استانداردشده:
ضریب همبستگی پیرسون بین -۱ و ۱ تغییر می‌کند. اگر   r=1    بیانگر رابطه‌ی مستقیم کامل بین دو متغیر است، رابطه‌ی مستقیم یا مثبت به این معناست که اگر یکی از متغیرها افزایش (کاهش) یابد، دیگری نیز افزایش (کاهش) می‌یابد؛ مانند رابطه‌ی بین میزان ساعات مطالعه در روز و معدل محصلین. r=-1  نیز وجود یک رابطه‌ی معکوس کامل بین دو متغیر را نشان می‌دهد. رابطه‌ی معکوس یا منفی نشان می‌دهد که اگر یک متغیر افزایش یابد متغیر دیگر کاهش می‌یابد و بالعکس.
زمانی که ضریب همبستگی برابر صفر است نشان می‌دهد که بین دو متغیر رابطه‌ی خطی وجود ندارد.
در مورد سؤال‌های پرسشنامه اگر تعداد پاسخ‌ها به گزینه‌ها به‌طور مساوی توزیع‌شده باشد نشان می‌دهد که فراوانی هیچ گزینه‌ای از دیگر گزینه‌ها بیشتر نیست و این نشان می‌دهد که بین متغیرهای موردبررسی رابطه وجود ندارد برای این منظور از آماره خی دو که به‌صورت  به دست می‌آید استفاده می‌کنیم. مقدار e در این فرمول بیانگر مقادیر مورد انتظار و مقدار o نیز نشان‌دهنده فراوانی مشاهده‌شده است که در هر فرضیه توسط نرم‌افزار محاسبه و آورده شده است. چون کلیه آزمون‌ها در سطح ۹۵% انجام می‌شوند لذا  است. اگر مقدار خی دو
محاسبه‌شده بیشتر از خی دو موجود در جدول باشد فرضیه پذیرفته‌شده و نتیجه می‌گیریم بین دو متغیر رابطه وجود دارد.
روش متداول نتیجه‌گیری آزمون‌ها در نرم‌افزار SPSS، مقایسه مقدار سطح معنی‌داری یا Sig با مقدار α است. ازآنجایی‌که سطح اطمینان برابر ۰٫۹۵ در نظر گرفته‌شده است لذا مقدار α برابر ۰٫۰۵ است. اگر مقدار Sig از ۰٫۰۵ بیشتر باشد فرضیه رد می‌شود و اگر Sig از ۰٫۰۵ کوچک‌تر باشد می‌توان فرضیه را پذیرفت. در کلیه آزمون‌ها فرضیات به‌صورت زیر است:
فرض صفر (H0): بین دو متغیر رابطه وجود ندارد.
فرض مقابل (H1): بین دو متغیر رابطه وجود دارد.

فصل چهارم

تجزیه‌وتحلیل داده‌های تحقیق

(یافته‌های توصیفی و آزمون فرضیات)

۱-۴ مقدمه:

بر اساس اطلاعات استخراجی تعداد ۱۸۶ نفر از شرکت‌کنندگان که در دوره‌های آموزشی اقدام به تکمیل پرسشنامه کرده‌اند بررسی‌های مقدماتی و همگون شدن اطلاعات از حیث آماری و هم ازلحاظ نوع توزیع موردبررسی دقیق قرار می‌گیرد. تجزیه‌وتحلیل به‌طورکلی عبارت از روشی است که از طریق آن کل فرایند پژوهشی، از انتخاب مسئله گرفته تا دسترسی به یک نتیجه هدایت می‌شود. چون غالب مسائلی که موردپژوهش قرار می‌گیرند خیلی گسترده و وسیع هستند پژوهشگر برای پاسخ‌گویی به مسئله تدوین‌شده و یا تصمیم‌گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه‌ای که صورت‌بندی کرده است از روش‌های مختلف تجزیه‌وتحلیل استفاده می‌کند (نادری و سیف نراقی، ۱۳۸۸)

پس از انجام محاسبات لازم اطلاعات، بخشی از طریق آمار توصیفی و بخشی نیز از طریق آمار استنباطی مورد پردازش نهائی قرار گرفت. جداول پس از تائید صحت و درستی پاسخ‌ها ازنظر توزیع و پراکندگی و خارج‌سازی پرسش‌های بی‌ربط و یا بی‌جواب، سایر اطلاعات قابل‌استفاده مورد بهره‌برداری و تحلیل قرار گرفت که ذیلاً اهم نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل آماری پرسشنامه‌ها ارائه می‌گردد.

۲-۴ یافته‌های توصیفی^[۱۲۲]

۱-۲-۴ جمعیت‌شناسی نمونه
در این قسمت به بررسی ویژگی‌های گروه نمونه می‌پردازیم.
در خصوص دارا بودن کارت بازرگانی تعداد ۱۳۹ نفراز شرکت‌کنندگان در دوره‌های آموزشی دارای کارت بازرگانی و تعداد ۴۷ نفر فاقد آن بوده‌اند. بدین ترتیب ۷۵ درصد افراد موردتحقیق دارای کارت بازرگانی بوده‌اند.

جدول ۱-۴ توزیع فراوانی بر اساس دارندگان کارت بازرگانی

در سال های بعد از جنگ جهانی دوم، تغییرات عمیقی در زندگی سیاسی مالایا ایجاد شد. این تغییرات و تحولات به دلیل مخالفت ملی گرایان با سلطه ی بریتانیا نبود بلکه به علت انتقال قدرت از بریتانیا به اشراف ماله و تشکیل یک کشور مستقل مالایایی، تحت کنترل سنتی آن بود. منشأ تشکیل مالایای مستقل به سال ۱۹۴۶ بر­می­گردد. در این سال بریتانیا تصمیم می­گیرد از مجموع ایالات مالایا که تشکیل فدراسیون داده­اند و ایالاتی که در این فدراسیون شرکت نکرده ­اند به علاوه سنگاپور، مالاکا و پنانگ اتحادیه ی مالایا را به وجود بیاورد. این کشور تصمیم می­گیرد حکومت مرکزی واحدی برای کل این منطقه به وجود بیاورد و جوامع چینی و هندی مهاجر را به قدرت سیاسی برساند. این تصمیم از سوی اشراف ماله که در سال ۱۹۴۶ سازمان ملی متحده ی مالایا را تشکیل داده بودند به شدت مورد مخالفت قرار می گیرد. مخالفت شدید ماله­ها سبب تغییر نظر بریتانیا در سال ۱۹۴۸ و اتخاذ تصمیم به تشکیل فدراسیون مالایا می گردد. بر اساس این تصمیم، به چندین ایالت اجازه داده می­ شود که استقلال خود را حفظ کنند. در این تصمیم، بریتانیا ماله­ها را نسبت به دیگر گروه ها در ارجعیت قرار داد (لاپیدوس،۱۰۷۶:۱۳۸۱).

این فدراسیون از سوی حزب کمونیست مالایا که عمدتاً توسط کارگران چینی حمایت می­شد مورد مخالفت قرار گرفت. این حزب که در دهه ی ۱۹۴۰ مقاومت مردم علیه ژاپنی ها را سازمان می­داد بعد از جنگ، یک گروه چریکی علیه فدراسیون جدید و علیه نفوذ مستمر بریتانیا بر مالایا را تشکیل داد. سازمان ملی متحده ی مالایا، انجمن چینی­های مالایا و انجمن هندی­های مالایا نیز با این حزب متحد شدند. در سال ۱۹۵۷ با حمایت مقامات ماله، بازرگانان چینی و روشنفکران هندی که تحت رهبری «تانکو عبدالرحمان»^[۱۱] بودند.کشور مستقل مالایا تشکیل گردید. در قانون اساسی جدیدی که نوشته شد تسلط ماله­ها بر بخش آموزش و پرورش و دستگاه اداری حکومت و همچنین کنترل اقتصاد توسط گروه های غیر ماله مورد تأکید قرار گرفت. همچنین اسلام به عنوان دین رسمی اعلان شد. ولی آزادی پرستش نیز تضمین گردید. به علاوه یک دوره ی دوازده ساله برای جایگزینی زبان ملایو (به جای زبان انگلیسی، چینی و تامیلی) در مدارس کشور تعیین شد. در سال ۱۹۶۳ مناطق کالیمانتان شمالی و سنگاپور نیز به این کشور ملحق شدند و از آن به بعد این کشور، رسماً مالزی نام گرفت (لاپیدوس،۱۳۸۱ :۱۰۷۶و۱۰۷۷).
۳- اسلام گرایی در دوره ی استقلال
در مالزی مستقل، اسلام به عنوان موضوع مهمی در سیاست و حکومت قرار گرفت. در این فدراسیون دین مسئله مورد توجه ایالات بود و اکثر ایالات مالایا وزارت خانه­ای داشتند با نام وزارت امور دینی که فعالیت های آن عبارت بودند از ساختن مساجد، اجرای قوانین کیفری، و جمع آوری مالیات های دینی از قبیل خمس و زکات، در سال ۱۹۵۷ که این کشور مستقل شد حکومت فدرال هم در امور دینی صاحب نقش گردید و اسلام دین رسمی این کشور قرار داده شد. علی رغم پیوند و رابطه نزدیک حکومت های ایالات مالایا با اسلام، مخالفت گروه های اسلامی با حکومت های ایالات «کلانتن»^[۱۲] و «ترنگانو»^[۱۳] گسترش یافت و حزب اسلامی پان مالایا منادی اصلی دشمنی جمعی مسلمان علیه چینی ها و هندی ها و مهم ترین متقاضی تشکیل حکومت اسلامی گردید (لاپیدوس،۱۳۸۱: ۱۰۷۷ و ۱۰۷۸).
حزب اسلامی پان مالایا درکلانتن حمایت زیادی را از سوی گروهی از امام ها و رهبران مذهبی روستاها (که در برابر اداره ی متمرکز حکومت و از دست دادن اختیار خود در جمع آوری مالیات مقاومت می­کردند) و همچنین جوانان ملی گرای تندرو و خرده مالکان کشاورز (که با افزایش اجاره­بها،کاهش قیمت محصولات و خطر از دست دادن زمین خود، آزرده شده بودند) به دست آورد. موفقیت این حزب چشمگیر بود. این حزب در سال ۱۹۵۹ ائتلاف «اتحاد در کلانتن و ترنگانو» را شکست داد و تشکیلات اسلامی را تحت کنترل خود در آورد. حزب مذکور همچنین دفاتر قاضی ها و مفتی ها را تقویت کرد و فعالیت های غیر اخلاقی فرقه های دینی را متوقف کرد. سازمان ملی متحده ی مالایا در برابر پیشرفت این حزب سعی کرد موقعیت مذهبی خود را تقویت کند. این سازمان که خود را به حمایت از منافع اسلام و مسلمین متعهد می­دانست تلاش کرد از رهبران مذهبی در این راه استفاده کند (همان منبع).
حزب اسلامی پان مالایا خواستار تسلط ماله­ها بر اقلیت های غیر ماله بود اما سازمان ملی متحده ی مالایا خواستار ائتلاف با گروه های چینی و هندی بود. انتخابات سال ۱۹۶۹ فشار بر روی احزاب مهم را افزایش داد. در نتیجه با این انتخابات رژیم جدیدی سر کار آمد. جبهه ملی جدید شامل نیروهای محافظه کار بودند. این جبهه تلاش کرد مجدداً تعادل قوا بین جمعیت ها و گروه های مختلف را برقرار کند و نارضایتی­های اقتصادی ماله­ها را رفع کند. همچنین در دهه ی ۱۹۷۰ سیاست اقتصادی جدیدی اتخاذ شد که متمرکزبود بر توسعه سرمایه گذاری و مالکیت دولتی، سرمایه های خارجی و درآمدهای حاصله از صادرات نفت، کائوچو، الوار و روغن نخل که برای اجرای این سیاست در نظر گرفته شده بود. این سیاست در نظر داشت که نقش ماله­ها را در اقتصاد افزایش دهد. این سیاست ها منجر به اعتراض مجدد مسلمانان شد. حزب اسلامی پان مالایا در سال ۱۹۷۲ تحت نام جدید «حزب اسلامی» وارد جبهه ملی شد و از نظر سیاسی به موجود رام و اهلی شده­ای تبدیل گردید.کاهش موقعیت این حزب به عنوان منادی موضع رادیکال اسلامی باعث تقویت موقعیت جنبش های تبلیغی و آموزشی گردید.کارمندان، معلمان و دانشجویان که معمولاً پرورده ی نظام آموزشی غیر دینی بودند به طور فزاینده­ای از فساد موجود در جامعه خود و ضرورت انجام اصلاحات اسلامی آگاه شدند. آن ها که در مجالس وعظ و سخنرانی های مذهبی شرکت می­کردند بر لزوم رعایت پوشش اسلامی تأکید داشتند و خواستار راهنما قرار دادن قرآن و عمل به اصول اخلاق فردی بودند.آن ها غرب را منشأ و سرچشمه مصیبت و بدبختی می­دانستند و همچنین میهن پرستی افراطی را تأیید می­کردند (لاپیدوس،۱۳۸۱: ۱۰۷۸ و ۱۰۷۹).
احیای احساسات اسلام­گرایانه باعث به وجود آمدن سه گروه عمده شد. «لیگ جوانان مسلمان ماله^[۱۴]» که در سال ۱۹۷۱ به رهبری انور ابراهیم تشکیل گردید و از انجام اصلاحات در سطح فردی، برای مطابق کردن اعمال فردی با قرآن و همچنین از انجام اصلاحات در سطح اجتماعی، برای ایجاد نظام جمعی اسلامی حمایت می­کرد. این لیگ، هدف هایی چون، اسلامی کردن اشخاص، خانواده، امت، حکومت و همچنین خداترس کردن جوانان مالزیایی را دنبال می­کرد.گروه آموزشی و تبلیغی دوم «دارالأرقام» می­باشد که از تشکیل تعاونی­ها، تأسیس کارگاه ها،کلینیک ها و مدارس حمایت می­کرد و همچنین بر استقلال کشور در حوزه ­های اقتصادی از قبیل کشاورزی و صنایع خرد تأکید می­کرد (همان منبع).
دارالارقام هدف رواج زندگی بر اساس فرامین قرآن و رسوم عربی از جمله جدا نمودن جنس زن و مرد از هم را دنبال می­ کند. و همچنین «جنبش تبلیغ»^[۱۵] که از هندوستان سرچشمه گرفته است یک جنبش تبلیغی بود که مورد توجه افراد تحصیل کرده ی جامعه قرار گرفت. در واقع گروه هایی که در این برهه از زمان شکل گرفتند، از نظر جهت گیری مذهبی بنیادگرا و در حوزه ی سیاسی اصلاح طلب بودند (لاپیدوس،۱۳۸۱: ۱۰۷۹ و ۱۰۸۰).
حکومت مالزی که در دهه ی ۸۰ میلادی تحت رهبری سازمان ملی متحده ی مالایا بود، در واکنش در برابر جنبش های تبلیغی و آموزشی سعی کرد که آن ها را به عنوان عضو وابسته به خود بپذیرد. لذا انور ابراهیم در سال ۱۹۸۲ در حزب حاکم موقعیتی پیدا کرد و همچنین دولت تمایل خود را مبنی بر اجرا و رعایت ارزش ها اسلامی اعلان کرد. این حکومت همچنین از یک جنبش ملی گرای کاملاً سکولار و ضد مذهبی با نام «فرزندان طبیعی زمین»^[۱۶] که تلاش می کرد ماله­ها را از ضرورت مدرنیزاسیون فنی و اقتصادی آگاه نماید، حمایت کرد. این مسئله در حالی بودکه بعضی از گروه های اسلامی، این واکنش حکومت را به علت این که از نظر آن ها در جهت مصالح اسلام می­باشد پذیرفتند، ولی بعضی گروه های دیگر خواستار عدم توجه به حسن نیت حکومت و همچنین خواستار اجرای کامل تعالیم اسلامی ­شدند. در واقع نظر کلی آن ها این بود که تفاوت بین یک نظام اسلامی و یک نظام سرمایه­داری سکولاری بسیار زیاد می­باشد. هرچندکه این رژیم بر ضرورت رعایت اسلامی تأکید می­کرد اما بیشتر حمایت مسلمانان ماله مخالف خود را جلب می­کرد به همین ترتیب جنبش های تبلیغی وآموزشی نیز بین ادامه ی مبارزه و یا همکاری با دولت بلا تکلیف مانده­ بودند. ایدئولوژی دینی این جنبش ها مخالفت تندروانه علیه نخبگان حاکم را پیشنهاد نمی­کرد. بلکه خواستار رعایت و اجرای ارزش ها و اصول راهنمای اسلامی بود (لاپیدوس،۱۳۸۱: ۱۰۸۱ و ۱۰۸۰).
نخبگان حاکم بر مالزی همواره بر ایجاد نوعی توازن در برآوردن خواسته های گروه های نژادی مختلف، با توجه به ثقل نسبی آن ها تاکید داشتند. ائتلاف سیاسی با حزب اسلامی مالزی و مطرح کردن شعارهای اسلامی در این راستا بود. ماهاتیر محمد در سال ۱۹۸۲ پس از به حکومت رسیدن، موفق شد انور ابراهیم رئیس جنبش جوانان مسلمان مالزی را با خود همراه سازد. ابراهیم، سال ۱۹۸۸ رهبری جنبش اسلامی را رهاکرده و به عضویت دولت سازمان ملی به رهبری ماهاتیر محمد درآمد. عضویت رئیس جنبش جوانان مسلمان در دولت سازمان ملی سبب شد تا بعد اسلامی در رویکرد این دولت بروز کند. رویکرد جدید بر توجه به واقعیت های جامعه مالزی و پذیرا بودن هر ایده، فرهنگ و سیاستی که برای جامعه سودمند باشد، مبتنی بود. در نظر ماهاتیر محمد و انورابراهیم عبارت «اسلام، چارچوب کلی برای توسعه است» بدین معنا است که راه حل های ارائه شده توسط دولت آن ها، متناسب با اهداف کلی اسلام بوده و آن ها را تحقق می بخشد و به معنای کاوش در متون به منظور یافتن راه حل هایی برای مشکلات کنونی جامعه و یا ملزم ساختن غیرمسلمانان به ارزش های اسلامی نیست. به ویژه که راه حل های یکسانی برای مشکلات جوامع در دوره های تاریخی مختلف وجود ندارد. به عبارتی، رهبران مالزی بر توسعه ی سازگار با اسلام تأکید دارند. در این راستا، چشم اندازی که ماهاتیر محمد از مالزی سال ۲۰۲۰ ارائه کرد، نشان از برپایی حکومتی اسلامی مبتنی بر پایه هایی امروزین دارد (هاشمی،۱۵:۱۳۸۴آبان).
گفتمان سیاسی مالزی در مرحله ی اجرا اهمیت زیادی به بعد اسلامی در توسعه می دهد (از جمله تأسیس بانک اسلامی، شرکت های بیمه اسلامی و…)، در تفسیر این عملکرد می توان گفت که رهبران مالزی سعی در هماهنگی با رویکرد های اسلامی مالاوی ها و جنبش های اسلامی دارند. نخبگان حاکم، به منظور هماهنگی با جریان های اسلامی، عهده دار برخی شعارهای اسلامی شدند. آن ها می کوشیدند تا اجرای خواسته های اسلام گرایان (پیاده سازی شعارهای اسلامی) در انحصار حکومت باقی بماند تا ضرری متوجه غیرمسلمانان نشود. به همین دلیل، هنگامی که جنبش «دارالأرقام» اقدام به ساخت روستاهایی مستقل برای مسلمانان کرد که در آن ها مبانی حکومت اسلامی اجرا می شود، دولت ماهاتیر محمد فتوای شرعی مبنی بر ضدیت این جنبش با تعالیم اسلامی صادر کرد و فعالیت این جنبش را ممنوع اعلام کرده و رهبر آن ها «شیخ الاشعری محمد» را بازداشت کرد (همان منبع).
ماهاتیر محمد با حزب اسلامی ائتلاف تشکیل نداد و زمانی که این حزب، سال ۱۹۹۰ در ایالت کلانتان به حکومت رسید و سعی کرد غیرمسلمانان را به پایبندی به احکام شریعت اسلامی مجبور سازد، دولت ماهاتیر محمد دخالت کرده و این حزب را به تغییر سیاستش واداشت. ماهاتیر محمد برپایی حکومتی اسلامی را شعار خود قرار نداد،گرچه گاهی از دولت خود با عنوان دولت اسلامی یاد می کرد. اسلام تنها یک بعد از ابعاد برداشت سیاسی نخبگان از حکومت و جامعه به شمار می آید. این بعد از برداشت سیاسی نخبگان، مبتنی بر اهداف کلی و توجه به واقعیت تکثر دینی و نژادی جامعه ی مالزی و ایجاد هماهنگی بین این واقعیت و اهداف کلی اسلام است.گرچه اسلام یکی از ارکان موجودیت جامعه ی مالزی است، اما تنها جریانی نبود که در توسعه این کشور به کار گرفته شد (همان منبع).
ب) شخصیت ها، جریان ها و احزاب اسلام گرای مالزی
۱- رهبران و شخصیت های اسلام گرا
۱-۱- تنکو عبدالرحمن پوترا
پدر استقلال، عنوانی است که مردم مالزی به پاس تلاش ها و خدمات تنکو عبدالرحمن پوترا برای کسب استقلال به وی داده اند. او اولین نخست وزیر فدراسیون مالایاست که از سال ۱۹۵۷ که مالزی استقلال یافت تا ۱۹۶۳ این سمت را بر عهده داشت. سپس بار دیگر در دوره ی دوم یعنی سال های ۱۹۶۳ تا ۱۹۷۰نیز انتخاب گردید. در این دوره بود که نام فدراسیون مالایا به مالزی تغییر یافت (توکلی،۲۴۱:۱۳۸۴).
تنکو عبدالرحمن پس از اتمام دبیرستان بورس تحصیلی دریافت نمود و به کالج سنت کاترین دانشگاه کمبریج رفت و در سال ۱۹۲۵ موفق به اخذ درجه ی لیسانس در حقوق و تاریخ شد (همان منبع). در همین کالج بود که تجربه ی تلخ تبعیض را چشید و تصمیم گرفت که جهت برابری و مساوات در سرزمین مادری خود و رهایی کشورش از زیر یوغ استعمار مبارزه کند. با توجه با اینکه در آن زمان دانشجویان مالزیایی سازماندهی و انجمنی نداشتند او انجمن مالایی های بریتانیای کبیر را تشکیل داد و خودش اولین رئیس آن انجمن شد (کیانی هفت لنگ و کاس نژاد،۱۳۸۹: ۳۴).
وی جهت وحدت بین گروه های مختلف قومی تلاش هایی به عمل آورد که در سال ۱۹۵۵ منجر به تشکیل اولین نطفه ی ائتلاف بزرگ احزاب مالایی چینی و هندی تحت عنوان حزب اتحادگردید(همان منبع: ۳۵). تنکو رهبری گروهی را داشت که برای مذاکره با دولت انگلستان برای استقلال مالایا به لندن مسافرت نموند. این مذاکرات منجر به امضای معاهده ی استقلال در «لانکاستر هاوس» لندن در هشتم فوریه ی ۱۹۵۶ شد. به دنبال این معاهده، در سی و یکم اوت ۱۹۵۷ با عنوان فدراسیون مالایا به مالزی استقلال داده شد (توکلی،۲۴۲:۱۳۸۴). تنکو عبدالرحمن در بیست و دوم سپتامبر ۱۹۷۰ به دنبال نارضایتی هایی که در وقایع ماه مه ۱۹۶۹ بروز کرده بود از سمت خود استعفا نمود (همان منبع:۲۴۳). وی در سال ۱۹۹۰ بدرود حیات گفت (دولت مالزی،۱۳۸۹).
۱-۲- تون عبدالرزاق بن داتو حسین
تون عبدالرزاق بن داتو حسین، دومین نخست وزیر مالزی است که جانشین تنکو عبدالرحمن شد. وی از سال ۱۹۷۰ تا سال ۱۹۷۶ این سمت را بر عهده داشت( توکلی،۲۴۳:۱۳۸۴ ). در زمان تحصیل، دانشجوی برجسته کالج مالایی «کوآلاکنگسر» به شمار می رفت. در سال ۱۹۳۹ به خدمت اداره ی مدیریت مالایی درآمد و در سال بعد بورس تحصیلی کالج رافلز سنگاپور را دریافت نمود. در سال ۱۹۷۴ بار دیگر بورسی برای تحصیل علم حقوق در انگلستان از سوی اتحادیه ی بورسیه ی مالایا به وی داده شد. تون رزاق در مدت اقامت خود در انگلستان به عضویت حزب کارگر درآمد، همچنین ریاست انجمن مالایی های انگلستان را بر عهده داشت. او در این انجمن جلسات فعال بحث و گفتگوی سیاسی را برگزار می نمود. و پس از بازگشت به مالزی مسئولیت امور مربوط به جوانان حزب آمنو به او سپرده شد. وی همچنین در سال ۱۹۵۶ عضو گروه اعزامی به لندن بود که برای کسب استقلال از انگلیس تلاش می نمود. وی در سال ۱۹۷۰ به سمت دومین نخست وزیر مالزی برگزیده شد (کیانی هفت لنگ و کاس نژاد،۱۳۸۹: ۳۸ و ۳۷).
او اولین کسی است که به اجرای برنامه های بلند مدت توسعه ی اقتصادی در این کشور پرداخت و در سال ۱۹۷۱ آغاز برنامه ی «سیاست نوین اقتصادی» را اعلام نمود. او همراه با دومین نسل سیاست مداران مالایی بر لزوم پرداختن به تفاوت های فاحش اقتصادی و اجتماعی بین اقوام مالزیایی تأکید داشت. سیاست نوین اقتصادی دو هدف عمده را در نظر داشت،کاهش فقر و کاهش هویت سازی نژادی بر پایه ی شاخص های اقتصادی و در نهایت محو آن، همچنین نقش او در بنیان گذاری دادگستری مالزی حائز اهمیت است. تون رزاق در اول ژانویه ی ۱۹۷۳ ائتلاف جبهه ی ملی^[۱۷] را تشکیل داد که جانشین حزب حاکم اتفاق شد. او تعداد اعضای حزب آمنو و ائتلاف جبهه ی ملی را افزایش داد و تلاش هایی جهت ایجاد قدرت ملی جهت دستیابی به ثبات سیاسی به عمل آورد. به علت سهمی که او در زمینه ی توسعه ی روستایی و ملی داشت، از وی به عنوان «پدر توسعه» نام برده می شود (توکلی،۱۳۸۴: ۲۴۴و ۲۴۵). تون عبدالرزاق در سال ۱۹۷۶ درگذشت (دولت مالزی:۱۳۸۹).
۱-۳- تون حسین عون
تون حسین عون، سومین نخست وزیر مالزی است که از سال ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۱ در رأس دولت مالزی قرار داشت. در سال ۱۹۴۰ به عنوان دانشجو به نیروهای نظامی پیوست. سپس به آکادمی ارتش هند فرستاده شد و پس از فراغت از تحصیل به خدمت ارتش درآمد. در سال ۱۹۴۹ تون حسین اولین رئیس جوان حزب آمنو شد، حزبی که پدرش در ایجاد آن سهم داشت. یک سال بعد دبیر کل حزب گردید. در سال ۱۹۵۱ از سمت دبیر کلی حزب و از خود حزب کنار رفت تا به حزب نوبنیادی که پدرش ایجاد کرده بود یعنی حزب استقلال مالایا^[۱۸] بپیوندد (توکلی،۲۴۵:۱۳۸۴).
در سال ۱۹۶۸ پس از آنکه تون عبدالرحمن نخست وزیر وقت او را متقاعد نمود، بار دیگر به حزب آمنو پیوست و فعالیت سیاسی خود را از سر گرفت. او در انتخابات عمومی سال ۱۹۶۹ از سوی حزب شرکت نمود و انتخاب گردید و به عنوان وزیر آموزش و پرورش وارد کابینه ی تنکو عبدالرحمن شد. صعود سیاسی تون حسین ادامه یافت و در سال ۱۹۷۳ در کابینه ی تون رزاق معاون نخست وزیر شد. تون حسین بر روی وحدت ملی و اعمال سیاست های اقتصادی جهت کاهش فاصله ی میان جوامع درون مالزی پا فشاری می کرد. از جمله اقدامات او «طرح ملی اتحادیه ی شرکت ها»^[۱۹]بود که در سال ۱۹۸۱ شروع شد. تون حسین توجهی جدی به مفهوم «اصول همسایگی»^[۲۰] و «مبارزه علیه اعتیاد» داشت. به دلیل تلاش هایش جهت ایجاد حسن نیت در میان اقوام مختلف مالزی به عنوان «پدر وحدت» شناخته شد (همان منبع:۲۴۶). تون حسین عون در سال۱۹۹۰ بدرود حیات گفت (دولت مالزی،۱۳۸۹).
۱-۴- ماهاتیر محمد
ماهاتیر بن محمد، در بیستم دسامبر ۱۹۲۵ در شهر آلور ستار، مرکز ایالت کداه در خانوده ای متوسط و پراولاد به دنیا آمد. برخلاف نخست وزیران قبل از خود، ماهاتیر تبار اشرافی ندارد و وابسته به خاندان سلاطین نیست. همچنین وجه تمایز وی با نخست وزیران پیشین، در تحصیلات دانشگاهی بود. بر خلاف آن ها ماهاتیر تحصیلات خود را در انگلیس گذرانده است شاید به همین جهت بود که او همیشه می گفت انگلیسی ها نه تنها مالزی را به زیر سلطه ی استعمار خود کشانیدند بلکه افکار این مردم را به گونه ای ساختند که همه چیز غرب را بهترین می دانند (کیانی هفت لنگ و کاس نژاد،۱۳۸۹: ۲۶ و ۲۷).
او به دلیل تلاش هایش جهت حفظ هویت ملی مبتنی بر فرهنگ مالایی، در تصمیم گیری جهت جدایی سنگاپور از فدراسیون مالزی، همچنین به منظور ایجاد تعادل در جامعه و ارتقاء وضعیت مالایی ها اقداماتی انجام داد. نمونه ای از آن، مبارزه ی پیروزمندانه ی وی برای اعمال زبان مالایی به عنوان زبان رسمی و آموزشی کشور، به جای زبان انگلیسی است (کیانی هفت لنگ و کاس نژاد،۱۳۸۹: ۲۹). به همین منظور وی در انظار مالایی ها به صورت قهرمان در آمده است. در کنار فعالیت های سیاسی، ماهاتیر به مسأله ی تعلیم و تربیت علاقه ی خاصی داشت. در سال ۱۹۶۸ به عنوان اولین رئیس شورای آموزش عالی منصوب شد. چهار سال بعد به عضویت شورای مشورتی آموزش عالی و عضو شورای دانشگاه مالایا و در سال ۱۹۷۴ رئیس شورای دانشگاه ملی مالزی شد. در سال ۱۹۷۳ وی به عنوان سناتور منصوب شد. در همین زمان، ریاست سازمان توسعه، کشاورزی و صنعتی بومیان را بر عهده گرفت. سپس سمت سناتوری را برای شرکت در مبارزه ی انتخاباتی سال ۱۹۷۴ رها کرد. در سال ۱۹۷۶ در کابینه ی تون حسین عون، سومین نخست وزیر مالزی، علاوه بر وزارت آموزش و پرورش، معاون نخست وزیر شد. در ژانویه ی ۱۹۷۸ پس از اصلاح کابینه علاوه بر معاونت، به وزارت تجارت و صنعت منصوب گردید. در این سمت وی امکان آن را یافت که مسافرت های متعددی به کشورهای مختلف جهت جذب سرمایه گذاری به عمل آورد و به این ترتیب با شخصیت های مختلف کشورهای دیگر، ارتباطات کاری برقرار کرد (کیانی هفت لنگ و کاس نژاد،۱۳۸۹: ۳۱ و ۳۲).
ماهاتیر در درون حزب آمنو نیز به سرعت مدارج ترقی را طی نمود. در انتخابات درون حزبی در سال ۱۹۷۵ به سمت یکی از سه معاون حزب آمنو انتخاب گردید. به سال بعد وی قائم مقام حزب شد. و در سال ۱۹۸۱ به ریاست حزب رسید. به جزء در سال ۱۹۸۷ که رقیبی جدی برای کسب ریاست حزب در مقابل خود داشت تقریباً به راحتی در انتخابات درون حزبی پیروزی به دست آورد. و در ۱۶ ژوئیه ی سال ۱۹۸۱ چهارمین نخست وزیر مالزی شد (همان منبع: ۳۲).
نخست‏وزیر سابق مالزی با بیش از بیست سال حاکمیت، به طور مسالمت‏آمیز و داوطلبانه در سال ۲۰۰۳ از قدرت کنار رفت و این امر به صورت رضایتمندانه و در اوج محبوبیت توسط ماهاتیر محمد صورت گرفت. او به عنوان «پدر مالزی نوین» و «معمار مالزی پیشرفته» شناخته می‏شود و مردم مالزی، پیشرفت‏های اقتصادی و وحدت ملی کشور را بیشتر مدیون وی هستند (گلی زواره،۱۳۷۸: ۲۶۱).
۱-۵- انور ابراهیم
انور بن داتو ابراهیم عبدالرحمن، که با نام انور ابراهیم شناخته می شود در دهم اوت ۱۹۴۷ در جزیره ی پنانگ مالزی به دنیا آمد. ابراهیم در رشته ی مطالعات مالایی به تحصیل پرداخت. او از فعالان سیاسی در دوران دانشجویی بود. پس از فراغت از تحصیل در سال ۱۹۷۱، مؤسسه ای آموزشی برای دانشجویان تنگدست برپا نمود. با تجربه ای که در دوره ی دانشجویی کسب نموده بود در سال ۱۹۷۱ جنبش جوانان مسلمان مالزی یا «آبیم» را تأسیس کرد. در همین سال بر اساس انتشار گزارشی مبنی بر مرگ تعدادی از روستائیان بر اثر گرسنگی به خاطر سقوط قیمت کائوچو، تظاهراتی دانشجویی در ایالت کداه علیه دولت به راه انداخت. او و دیگر برگزارکنندگان این تظاهرات دستگیر و زندانی شدند او که رهبر و پایه گذار این سازمان بود در دهه ی ۱۹۷۰ توانست تاثیر شگرفی بر روی جوانان مسلمان مالایی به ویژه قشر دانشجو بگذارد. بیشتر حرکت ها و اعتراضات جوانان و دانشجویان در این دوره، از سوی او و آبیم هدایت می شد. در واقع انور در تمامی سال های دهه ی ۱۹۷۰ و تا زمان ورود به کابینه در سال ۱۹۸۲ مسائل فقر روستائیان، توزیع ثروت و فساد سیاسی را پیگیری می نمود و اعتراضات خود را اعلام می داشت. انور تا پیش از ورود به کابینه، انتقادهای کوبنده ای از حزب آمنو می کرد. در سال ۱۹۸۲ در مقابل شگفتی همگان، ماهاتیر محمد از انور ابراهیم برای ملحق شدن به کابینه دعوت نمود که پذیرش آن از سوی انور برای جوانان آن دوره تکان دهنده بود و بحث های زیادی بر سر آن در گرفت. ورود انور به کابینه ماهاتیر برای ترکیب کابینه نیز تحولی محسوب می شد، ماهاتیر او را در سمت های مختلفی منصوب نمود از جمله وزارت های کشاورزی، آموزش و پرورش، دارائی و بالاخره با حفظ سمت وزارت دارائی، معاون نخست وزیر و نفر دوم در کابینه شد. او در همه ی این سمت ها موفق بود (توکلی،۱۳۸۴: ۲۵۱).
شبکه ی جهانی بی بی سی در گزارشی، از حماسه ی انور ابراهیم نام می برد، حماسه ای که موجب شکاف میان عقاید و نیز جذب احساسات بسیاری، نه تنها در مالزی بلکه در کشورهای دیگر شد. شخصیت او و عقایدش پلی است میان جهان اسلام و آسیا از یک سو و غرب از سوی دیگر (همان منبع: ۲۵۶). آن چه بر انور گذشت نظام سیاسی مالزی را شفاف تر ساخت، نیروهای پنهان ضد ساختاری را آشکار نمود. ضعف شیوه ی کار نهادهای مالزی را معلوم داشت. نهادهایی که جزیی از روند اصلاحات انور به حساب می آمد. نهادهایی چون پلیس مخفی، قانون امنیت داخلی، دادگاه ها، زندان ها، احزاب سیاسی، رسانه های گروهی و امور دیپلماتیک، همه ی این ها در چند سال اخیر در رابطه با جریاناتی مرتبط با انور ابراهیم، اشکالات خود را نشان دادند. انور ابراهیم در ابراز عقاید خود شجاعت دارد (توکلی،۱۳۸۴: ۲۵۷).
وی با آن که نسبت به اعتقادات اسلامی پای بندی دارد، ولی معتقد است، مالزی نباید برای الگو برداری از اسلام به خاورمیانه نگاه کند، چون اسلام در مالزی ریشه های خود را دارد. او می گوید مسلمانان باید همچون معلمان عمل کنند و نه چون قضات، و این که اسلام شیوه ی زندگی است و نه مجموعه ای از مراسم مذهبی، مداراگری مذهبی به معنی تحمل فساد، انحطاط اخلاقی، یا تعصبات کورکورانه نیست. او در ایجاد بانک اسلامی و گسترش بانک داری بدون ربا، به دیگر نهادهای مالی کشور نقش مهمی داشت. همچنین ایجاد دانشگاه بین المللی اسلامی در مالزی به همت او صورت گرفت (توکلی،۱۳۸۴: ۲۵۷).
انور ابراهیم معتقد بود که باید در مالزی دموکراسی بیشتری باشد و مسئولیت پذیری مسئولان مالزی باید افزایش یابد (شاهنده،۱۳۸۲: ۸ دی). در انتخابات سال ۱۹۹۹ که حزب آمنو طبق روال سال های گذشته، انتظار بیش از دو سوم آرای مالایی ها را داشت با شگفتی، مواجه با پشتیبانی کمتر از نیمی از آرای آن ها شد. بخش عظیمی از جمعیت مالایی ها به ائتلاف مخالف حزب آمنو رأی دادند. جانشینی عبدالله احمد بداوی که نسبت به دیگر افراد سیاسی سالم تر است و ظهور افراط گرایی پوپولیستی در حزب اسلامی پاس از جمله پیامدهای برخورد با انور بود (همان منبع).
در جریان بحران مالی آسیا که دامنه ی آن مالزی را نیز فرا گرفت بین انور ابراهیم و ماهاتیر محمد اختلاف شدیدی پیش آمد که منجر به برکناری انور و زندانی نمودن او شد. به دنبال این اقدامات، مخالفین دولت مالزی و طرفداران انور به تشکیل ائتلافی جدید به نام جبهه ی جایگزین دست زدند (توکلی،۱۳۸۴: ۲۷۹ و ۲۸۰). انور ابراهیم در سال ۱۹۹۹ در یک محاکمه بحث ‌برانگیز به جرم فساد مالی به شش سال حبس در زندان محکوم شد و در سال ۲۰۰۰ به اتهام روابط جنسی، به ۹ سال حبس دیگر محکوم شد. با این وجود در سال ۲۰۰۴، دادگاه فدرال مالزی دومین حکم را نقض کرد و او پس از تحمل ۶ سال حبس از زندان آزاد شد. انور ابراهیم پس از رهایی از زندان به تشکیل ائتلافی در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ با عنوان «ائتلاف پاک» پرداخت که این حزب به عنوان حزب مخالف دولت مالزی شناخته شده است (مهر نیوز،۱۳۹۰).
۱-۶- عبدالله احمد بداوی
وی در ۲۶ نوامبر سال ۱۹۳۹ در خانواده ای خوشنام در شهر کوچک کپالاباتاس از ایالت پنانگ در شمال مالزی به دنیا آمد. وی در رشته ی مطالعات اسلامی به تحصیل پرداخت. در سال ۱۹۷۸ از حوزه ی کپالانتاس از جزیره ی پنانگ به مجلس راه یافت. او به سرعت مدارج ترقی را پیمود و به وزارت آموزش و پرورش و سپس وزارت دفاع رسید. در سال ۱۹۹۱ وزیر امور خارجه شد و در ژانویه ی ۱۹۹۹ چهار ماه پس از آنکه انور ابراهیم از سمت معاونت نخست وزیری کنار نهاده شد وی جای او را گرفت. عبدالله، چهارمین سیاست مداری است که در دوران نخست وزیری ماهاتیر محمد معاون او شد. در سال ۲۰۰۲ هنگامی که ماهاتیر اعلام استعفاء نمود، عبدالله را مناسب ترین فرد جهت جانشینی خود دانست (کیانی هفت لنگ و کاس نژاد،۱۳۸۹: ۴۲ و ۴۳).
وی در ماه های آغازین نخست وزیری، تأکید بسیار زیادی به نفرت از تروریست و اختلاف های قومی داشت و به این علت که او تنها نخست وزیر مالزی بود که دارای تحصیلات مذهبی است به نظر می رسید گزینه ی مناسبی برای مقابله با اندیشه های بنیادگرایانه در مالزی باشد (همان منبع). همچنین وی به عنوان فردی اصلاح طلب در حوزه ی اداری بود و در جهت کاهش فساد در جامعه همت نهاد. در مارس ۲۰۰۴ جبهه ی ملی در انتخابات مجلس نمایندگان به پیروزی ۹۰ درصدی رسید و بار دیگر عبدالله بداوی به نخست وزیری رسید. وی در ابتدای کار، اولویت برنامه ای خود را مبارزه با فساد با رشوه در تمام سطوح نظام، مبارزه با مواد مخدر به ویژه در میان جوانان و مبارزه با فساد اخلاقی در جامعه قرار داد (فلاح زاده،۶:۱۳۸۳). اما وی که زمام امور مالزی را در پست نخست‌وزیری حدود ۶ سال در دست داشت سرانجام تحت فشار مخالفان، از قدرت کناره‌گیری کرد و سکان هدایت کشورش را به‌دست نجیب تون‌رزاق سپرد (ثنایی،۱۳۸۸).
۱-۷- نیک عزیز نیک مت
نیک عزیز نیک مت، رهبر مذهبی و معنوی حزب مخالف پاس و وزیر اعظم ایالت کلانتان است. نیک عزیز در خانواده ای مذهبی به دنیا آمده است. پدرش یک مدرسه ی دینی را اداره می کرد و به خاطر محافظه کار بودن شهرت داشت. نیک عزیز در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ در کشورهای هند و پاکستان به آموختن علوم اسلامی پرداخت. سپس به قاهره رفت و در آن جا حقوق اسلامی را فرا گرفت (توکلی،۲۴۷:۱۳۸۴). وی همواره تأکید بر استفاده از مذهب در تبلیغات سیاسی دارد.
۱-۸- فاضل نور
فاضل نور فرد میانه رویی در حزب تند روی اسلامی پاس بود. این حزب مخالف حزب آمنو است. جهت کسب آرای مالایی ها، این دو حزب، پاس و آمنو در رقابت شدید به سر می برند. در انتخابات سال ۱۹۹۹ حزب پاس با کمک ائتلافی از احزاب مخالف توانست پیروزی قابل توجهی کسب نماید و از ۱۹۳ کرسی پارلمان ۲۷ کرسی را بدست آورد. در نتیجه کنترل دو ایالت از ۱۴ ایالت نیز به دست حزب پاس افتاد. در آن زمان برکناری انور ابراهیم و اتهامات وارد بر او جامعه ی مالایی ها را به شدت ملتهب نموده بود. نقش فاضل انور در کسب آراء مالایی ها و شرکت حزب پاس در یک ائتلاف از مخالفین جبهه ی ملی مرکب از اصلاح طلب اسلامی عدالت ملی و حزب سکولار اقدام دموکراتیک بسیار تعیین کننده بود. فاضل نور در سن ۶۵ سالگی پس از عمل جراحی قلب در ۲۳ ژوئن ۲۰۰۲ در گذشت. به دنبال فوت او معاونش عبدالهادی آونگ، جانشین وی شد ( توکلی،۱۳۸۴: ۲۴۸ و ۲۴۹).
۱-۹- عبدالهادی آونگ
حاجی عبدالله آونگ جزء شخصیت هایی به حساب می آمد که بعد از تغییرات مهمی که در رهبری و جهت گیری حزب پاس در ۱۹۸۰ اتفاق افتاد به عنوان رهبری که نیروی سیاسی ترکیبی Abim-Pas را عهدار بود شناخته شد. هادی آونگ دو جهان Pas و Abim را به یکدیگر پیوند زد. بر خلاف بسیاری از رهبران Abime او فرزند یکی از رهبران مذهبی بود که به شکل سنتی بزرگ شده بود و فارغ التحصیل دانشگاه مدینه و دانشگاه الأزهر قاهره بود. تسلط او به زبان عربی، تحصیل در دانشگاه های اصلی اسلامی و توانایی سخنوری، اعتبار او را نزد علما افزایش داد و به او در پذیرش عمومی اش کمک کرد. اکثر دانشجویان مبارز در او چهره ی رهبری را می دیدند که در زبان، یاد آور انقلا ب اسلامی ایران بود. او سیاست های استعماری غیر اسلامی حکومت را تقبیح می کرد و مردم را به تأسیس یک دولت اصیل اسلامی فرا می خواند( اسپوزیتو و وال،۲۵۶:۱۳۸۹ ). وی هم اکنون به عنوان رهبر حزب اسلامی پاس فعالیت می کند.
۱-۱۰- وان عزیزه اسماعیل
وان عزیزه وان اسماعیل، همسر انور ابراهیم، از دانشگاه دوبلین، دکترای چشم پزشکی دریافت کرده است. او زنی است پایبند به مذهب و پوشش اسلامی، وی تا قبل از زندانی شدن همسرش فعالیت سیاسی نداشت. پس از وقایعی که در سال ۱۹۸۸ برای شوهرش روی داد و از سمت معاون نخست وزیر با اتهامات رابطه جنسی و سوء استفاده از قدرت کنار نهاده شد دگرگون شد. وان عزیزه که به شوهرش ایمان دارد،کانون مبارزه جهت استیفای حقوق انور و اعاده ی حیثیت برای او شد، همچنین او پرچم مبارزه ای را که شوهرش جهت انجام اصلاحات پایه گذاری کرده بود به دست گرفت تا علیه آن چه او نظام سیاسی فاسد می نامد، بجنگد. وی توانست حزب عدالت ملی (کعادلان)^[۲۱] را تشکیل دهد و در راستای اهداف شوهرش سازمان یافته تر حرکت کند. وی با احزاب دیگر مخالف دولت، به مذاکره پرداخت و با ویژگی های شخصیتی خود توانست ائتلافی از سه حزب مهم سیاسی به وجود آورد. این ائتلاف که به نام «جبهه ی جایگزین»^[۲۲] نامیده شد. شامل احزاب کاملاً متفاوتی چون حزب محافظه کار اسلامی «پاس»، حزب سکولار و عمدتاً چینی «اقدام دموکراتیک»^[۲۳] و حزب نو بنیاد اصلاح طلب «عدالت ملی» بود ( توکلی،۱۳۸۴: ۲۵۰ )
۱-۱۱- نجیب تون رزاق

کیفیت محصول

۳-

چرخه حیات

۶-

وفاداری مشتری

۲-

توان بهره برداری از رقابت

۵-

دانش فنی

۳-

اعمال کنترل بر عرضه کنندگان مواد اولیه و توزیع کنندگان کالاهای ساخته شده

۵-

معدل

۴.۱۴-

.
شکل ۴-۱: موقعیت شرکت بر روی نمودار SPACE
بر اساس نمرات بدست آمده از جداول فوق شرکت در نمودار SPACE در موقعیت تدافعی قرار خواهد گرفت که شرکت در چنین شرایط باید نقاط ضعف خود را برطرف نموده تهدیدات محیطی را جدی قلمداد کند. استراتژی های تدافعی شامل کاهش یا حذف بعضی از فعالیت ها، فروش یا واگذاری بخش های زیان ده سازمان، انحلال و تنوع همگون برای چنین موقعیتی مناسب خواهند بود.که بر اساس استراتژی های بدست آمده در نتیجه تحلیل های صورت گرفته از طریق ماتریس عوامل داخلی و خارجی فروش بخش های زیان ده سازمان ( ماشین آلات و تجهیزات مستهلک) و همچنین با توجه به ماهیت استراتژی تنوع همگون، توسعه و افزایش میزان تولید با تکنولوژی و تجهیزات جدید در کنار تقویت و ارتقاء خطوط تولید جدید ( خط جدید تولیدMDF و نئوپان عرض ۱۸۳) که از جمله استراتژی های بدست آمده می باشند، حاکی از آن است که تحلیل های انجام گرفته و نتایج بدست آمده متناسب با شرایط شرکت و در راستای برون رفت از وضعیت فعلی و بهبود شرایط حاکم می باشد.

۴-۳-۵ بررسی استراتژی های مختلف در شرکت تخته شهید باهنر گرگان
استراتژی های یکپارچگی (یکپارچگی عمودی به بالا، یکپارچگی عمودی به پایین و یکپارچگی افقی)
با توجه به موقعیت شرکت بر اساس نمودار SPACE در وضعیت تدافعی اتخاذ چنین استراتژی هایی به صلاح شرکت نیست زیرا با عنایت به ماهیت استراتژی های مذکور توان بالایی از شرکت را در راستای تحقق این استراتژی ها می طلبد که شرکت تخته شهید باهنر در حال حاضر از این توانایی برخوردار نیست. اما این نکته نیز شایان ذکر است که بر اساس استراتژی بدست آمده با عنوان افزایش سرمایه ثابت توسط سهامداران یا ایجاد مشارکت خارجی امید است زمینه و بستر به منظور اتخاذ استراتژی های یکپارچگی در آینده فراهم آید.( استراتژی ۹)
استراتژی های متمرکز (رسوخ در بازار، توسعه بازار و توسعه محصول)
بر اساس ماتریس ارزیابی داخلی- خارجی، شرکت در ناحیه ۲ و خانه ۵ ماتریس قرار گرفته است که استراتژی های حفظ و نگهداری (غالباً رسوخ در بازار و توسعه محصول) را برای شرکت می توان توصیه نمود. استراتژی های حفظ بازارهای موجود با تأکید بر تبلیغات و بازاریابی برای جایگزینی سهم بازار احتمالی از دست رفته و تداوم تولید محصولات فعلی با تأکید بر افزایش بهره وری و نگهداری تأسیسات و تسهیلات، استراتژی هایی هستند که در این ناحیه مشترکاً مورد استفاده قرار می گیرد. و شرکت از طریق سرمایه گذاری در بحث بازاریابی و بکارگیری افراد و مشاورین خبره بازار می تواند به این امر جامه عمل بپوشاند. ( استراتژی ۱و۸و۶ )
استراتژی های تنوع (تنوع همگون، تنوع ناهمگون و تنوع افقی)
از آنجاییکه استراتژی تنوع همگون یعنی اینکه شرکت در راستای محصولات و خدماتی جدید ولی مرتبط با محصولات قبلی خود تلاش می کند لذا با توجه به ارتقاء خطوط تولید و تقویت آنها و همچنین وجود پتانسیل و ظرفیت لازم در جذب سرمایه به منظور رونق بخشیدن میزان تولید شرکت از طریق حامیان و روابط گسترده مجموعه شهید باهنر با سرمایه گذاران بزرگ کشور، ارائه محصولات جدید( MDF و نئوپان با ابعاد بیشتر) در کنار محصولات فعلی می تواند امکان توجه به این استراتژی را فراهم آورد.( استراتژی ۶و۹ )
استراتژی های تدافعی (مشارکت، کاهش،واگذاری و انحلال)
با توجه به موقعیت شرکت بر اساس نمودار SPACE در وضعیت تدافعی، اتخاذ چنین استراتژی هایی با شرایط شرکت متناسب بوده و شرکت با توجه به استراتژی شماره ۹ بدست آمده که مشارکت بخش خارجی را مورد تاکید قرار میدهد میتواند با عقد قرار دادهایی زمینه مشارکت در جهت سرمایه گذاری و بهبود خطوط تولید و تجهیزات را فراهم آورد. همچنین با واگذاری یا فروش بخش های زیان ده سازمان ( ماشین آلات و تجهیزات مستهلک) به منظور ارتقاء توان تولید با بهره گیری از خطوط تولید با سطح کیفی بالا تر تامین سرمایه خود را تاحدودی پوشش دهد.
استراتژی های عمومی مایکل پورتر ( رهبری هزینه ها، تمایز و متمرکز)
تعریف و استقرار نظام های استانداردی به روز کنترل کیفیت و انرژی جهت پایبندی به استاندارد ها و همچنین اهتمام به ابزارهای پیش بینی شده به منظور کاهش هزینه ها اعم از بهبود روش تولید ازطریق روش ها و تجهیزات جدید به منظور تسهیل و سرعت بخشیدن به پروسه تولید و ساخت، کاهش سرمایه راکد و بهره گرفتن از امکانات و ظرفیت های بلا استفاده از طریق توجه به حجم سرمایه راکد و امکانات و فضاهای بلا استفاده و بکارگیری سامان یافته آنها در جهت ارتقاء توان تولید، صرفه جویی به مقیاس باکاهش هزینه واحد کالا ( قیمت تمام شده محصولات تولیدی ) از طریق افزایش میزان تولید و افزایش بهره وری به کمک برنامه ریزی در راستای بهبود عملکرد و افزایش راندمان کاری شرکت با تحلیل و بررسی گردش کاری شرکت و سطح عملکرد پرسنل می تواند از جمله عوامل در نظر گرفتن چنین استراتژی باشد.( استراتژی ۱۰و ۱۱ )
۴-۴- مرحله تصمیم گیری و انتخاب استراتژی
۴-۴-۱- تعیین استراتژی بهینه با بهره گرفتن از ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM)
همانطور که در فصل قبل اشاره شد یک روش تحقیقی کمی تر برای اولویت بندی و تعیین جذابیت استراتژی های پیشنهادی، استفاده از ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی است که به عنوان یک ابزار تحقیقی علمی مورد استفاده قرار می گیرد. با بهره گرفتن از این روش می توان به صورت عینی استراتژی های گوناگونی را که در زمره بهترین استراتژی ها هستند مشخص نمود. در تهیه و تنظیم این ماتریس از نتایج و جدول های بدست آمده در دو مرحله قبلی یعنی ورود اطلاعات و مقایسه آنها برای نتیجه گیری درباره استراتژی های بهینه استفاده می شود.
استراتژی های مورد نظر در این جدول همان استراتژی های بدست آمده از ماتریس SWOT است که با همان ترتیب در این جدول ذکر شده اند. این استراتژی ها عبارتند از:
استراتژی SO
توسعه و افزایش میزان تولید با تکنولوژی و تجهیزات جدید
ایجاد ارتباط قوی میان صنعت و دانشگاه در حوزه تخصصی و ارتقاء سطح مهارتی پرسنل متخصص و تحصیل کرده
افزایش فروش و ایجاد صادرات چسب مازاد نیاز تولید از طریق مرز اینچه برون

دلیل عادی با یک امضای الکترونیکی ساده تصدیق می‌شود. قانون تجارت الکترونیک، صریحاً نامی از امضای الکترونیکی ساده نبرده است، بلکه در بند «ی» ماده۲ امضای الکترونیکی را به صورت عام تعریف کرده است اما با توجه به آنکه در بند «ک» همین ماده، امضای الکترونیکی مطمئن به صورت خاص تعریف شده است، در می یابیم که امضای الکترونیکی ساده، امضایی است که واجد شرایط مقرر در بند «ی» می باشد.
به موجب این بند، امضای الکترونیکی، عبارت از هر نوع علامت منضم شده یا به طور منطقی متصل شده به داده پیام است که برای شناسایی امضاء کننده داده پیام مورد استفاده قرار می گیرد که این امضاء می‌تواند به صورت تصویر ساده امضای دستی یا تایپ نام شخص در زیر سند، آدرس پست الکترونیکی وی، یک کارت هوشمند، انتخاب گزینه« موافقم» یا گذرواژه باشد که هیچ یک نمی‌توانند انتساب سند به صادر کننده، هویت او و تمامیت سند را تضمین کنند زیرا تمامی این موارد به راحتی قابل جعل هستند، یک شخص ثالث به راحتی می‌تواند تصویر امضای دستی دیگری را از جانب او به سند ضمیمه کند یا با سرقت کارت هوشمند یا کشف گذر واژه او هویت وی را جعل کند، رایانه ها می‌توانند کل کلمات، مکان ها و اصطلاحات موجود در یک زبان معین را به منظور کشف گذر واژه آزمون کرده و یک گذر واژه هشت حرفی را در عرض چند ثانیه بیابند برای تأمین امنیت نسبی، حداقل باید از یک گذر واژه ۹۸ بیتی استفاده کرد که به خاطر سپردن و یادگیری آن بسیار دشوار است (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۳).

بنابراین، امضای الکترونیکی از نظر فنی می‌تواند یک امضای ساده و یا یک امضای زیست سنجی باشد که در جای خود بحث خواهیم کرد.

۲-۶-۲- دلیل الکترونیکی مطمئن

در این مبحث، با دلیل الکترونیکی مطمئن و ساختار آن آشنا می‌شویم.
دلیل الکترونیکی مطمئن، داده پیامی است که توسط یک سیستم اطلاعاتی مطمئن تولید، ذخیره یا پردازش شده است و دارای امضای الکترونیکی مطمئن است. سطح ایمنی فناوری مورد استفاده در این سند به صورتی است که انتساب سند به صادر کننده، هویت او یا تمامیت سند را تضمین می‌کند.
همانگونه که بیان خواهیم کرد منشأ ایجاد دلایل الکترونیکی، اشخاص و سیستم‌های اطلاعاتی هستند بنابراین، برای اطمینان دلیل باید از فناوری ای استفاده شود که صحت عمل سیستم اطلاعاتی و نیز صدور سند از جانب شخص صادر کننده را تضمین کند. صحت عمل سیستم اطلاعاتی ااز طریق سیستم اطلاعاتی مطمئن و صدورسند از جانب شخص صادر کننده با بهره گرفتن از امضای الکترونیکی مطمین تضمین می‌شود به علاوه دلیل پس از ایجاد باید به صورتی ایمن نگهداری شود.
بنابراین، سیستم اطلاعاتی مطمئن، امضای الکترونیکی مطمئن و سابقه مطمئن، ساختار یک دلیل الکترونیکی مطمئن را تشکیل می‌دهند که به بررسی آنها می پردازیم.(عبداللهی، ۱۳۹۱ ص۵۴).

۲-۶-۲-۱- سیستم اطلاعاتی مطمئن

سیستم اطلاعاتی مطمئن، یکی از ضروریات تحقق دلیل مطمئن است. سیستم اطلاعاتی، سیستمی برای تولید(اصل سازی)، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش « داده پیام» است و شامل تمام انواع سخت افزار، نرم‌افزار و یا شبکه های ارتباطی است؛ بنابراین یک صندوق پستی الکترونیکی یا حتی دستگاه نمابر می‌تواند یک سیستم اطلاعاتی باشد. (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۴)
سیستم اطلاعاتی مطمئن، سیستمی است که اطلاعات را به گونه ای ذخیره کند که به هنگام لزوم، در دسترس باشند و از طرفی به گونه ای سازماندهی شود که با جلوگیری از هرگونه نفوذ و سوء استفاده، تمامیت و محرمانگی اطلاعات را تضمین کند. با توجه به آنکه همواره روش های جدیدی برای نفوذ به سیستم‌های اطلاعاتی ایجاد می‌شود، معرفی یک زیر ساخت فنی ثابت به عنوان یک سیستم مطمئن امکان ندارد بلکه برای حفظ امنیت سیستم، باید روش های حفاظت از سیستم، به روز رسانی شود. با عنایت به این امر،قانون تجارت الکترونیک، معیارهای یک سیستم اطلاعاتی مطمئن را معرفی کرده است که تحقق آنها به فناوری روز بستگی دارد. بند ح ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک مقرر می‌دارد:
«سیستم اطلاعاتی مطمئن، سیستم اطلاعاتی است که:
۱- به نحوی معقول، در برابر سوء استفاده و نفوذ محفوظ باشد.
۲- سطح معقولی از قابلیت دسترسی و تصدی صحیح را دارا باشد.
۳- به نحوی معقول، متناسب با اهمیت کاری که انجام می‌دهد پیکربندی و سازماندهی شده باشد.
۴- موافق با رویه ایمن باشد (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۵).
قانونگذار محفوظ بودن در برابر سوء استفاده و نفوذ، قابلیت دسترسی و تصدی صحیح، پیکربندی و سازماندهی و رویه ایمن را شروط سیستم اطلاعاتی مطمئن می‌داند که در زیر به بررسی آنها می‌پردازیم.
محفوظ بودن در برابر نفوذ و سوء استفاده: منظور از «سوء استفاده»، استفاده غیر مجاز از سیستم است که ممکن است توسط افراد داخل شبکه یا اشخاص ثالث صورت گیرد.
«نفوذ یابندگی»، به معنای دسترسی افراد رخنه گر از طریق شبکه یا محیط فیزیکی سیستم‌های اطلاعاتی است. در صورتی که سیستم در مقابل این خطرات، محافظت نشود، ممکن است اطلاعات فاش شده، یا تغییر پیدا کرده و حذف شوند؛ به همین جهت، باید سیستم در مقابل این خطرات کنترل شود. کنترل سیستم، غالباً از سه طریق ۱٫ اداری ۲٫ تکنیکی ۳٫ فیزیکی انجام می‌شود.
برای کنترل اداری، سیستم باید به گونه ای طراحی شود که تنها اشخاص واجد صلاحیت بر حسب وظیفه شان و در همان حد اجازه ورود به سیستم را داشته باشند؛ تصدیق هویت افراد مجاز از طرفی مانند استفاده از کارت هوشمند، گذر واژه، شماره شناسایی شخصی و یا ویژگی های زیست سنجی مانند سنجش اثر انگشت، تصویر عنبیه چشم، صدا یا کف دست انجام می‌شود. به منظور کنترل تکنیکی سیستم، از نرم‌افزارهایی مانند دیواره آتش، سیستم‌های کشف ورود غیر مجاز به سیستم و رمز نگاری داده‌ها استفاده می‌شود (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۵).
نفوذ به شبکه گاه از طریق محیط فیزیکی سیستم‌ها صورت می گیرد بنابراین، محیط کار باید از دسترسی اشخاص ثالث مصون باشد. برای ایمنی محیط باید از قفل ها، درها، دوربین ها و سیستم‌های کنترل عبور استفاده کرد؛ به منظور حفظ امنیت و سلامت دستگاه ها، محیط کار باید مجهز به ابزارهای خنک کننده و گرم کننده، هشدار دهنده ها و سیستم‌های مهار آتش سوزی باشد. همچنین نمایش اطلاعات روی صفحه نمایشگر در حضور اشخاص ثالث می‌تواند منجر به فاش شدن اطلاعات شود که با نرم‌افزارهای ویژه‌ای می‌توان از نمایش اطلاعات جلوگیری کرد (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۶).

۲-۶-۲-۲- قابلیت دسترسی و تصدی صحیح

«قابلیت دسترسی» سیستم اطلاعاتی، به آن معناست که سیستم خارج از سرویس نباشد و کارایی سیستم و کنترل های امنیتی آنها به گونه ای باشد که هنگام نیاز به اطلاعات، بتوان از آنها استفاده کرد.
« تصدی صحیح»، به معنای آن است که مدیریت و سازماندهی نیروی انسانی، به شیوه ای باشد که امنیت سیستم حفظ شود و وظایف اشخاص باید به گونه ای تفکیک شود که امکان سوء استفاده آنان از اختیاراتشان، کمتر شود؛ برای مثال کسی که وظیفه درخواست پرداخت چک را به عهده دارد نباید شخصاً قادر به پرداخت آن باشد یا کسی که برنامه های کاربردی مانند برنامه حسابداری یک شرکت را طراحی می‌کند نباید خود مدیر سرور یا مدیر پایگاه داده باشد. می‌توان سیستم را به گونه ای طراحی کرد که هر شخصی فقط در حیطه وظایفش، قدرت دسترسی به سیستم را داشته باشد (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۶).

۲-۶-۲-۳- پیکر بندی و سازماندهی

پیکر بندی سیستم، به معنای جمع سخت افزار داخلی و خارجی آن شامل حافظه، دیسک گردان، صفحه کلید، سخت افزارهای اضافی مانند ماوس، مودم و چاپگر ونیز چگونگی ارتباط یافتن عناصر یک شبکه اطلاعاتی با یکدیگر است. نوع سخت افزار مورد استفاده و سازماندهی آن، باید کارایی کافی برای انجام کار مورد نظر را داشته باشد؛ مثلاً اگر انتظار می‌رود که سیستم با سرعت بالا عمل کند باید از سخت افزاری استفاده شود که این نیاز را برآورده کند یا اگر سیستم برای انجام محاسبات پیچیده و حجیم استفاده می‌شود، سخت افزار باید از حافظه قویتری برخوردار باشد (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۶).

۲-۶-۲-۴- موافق بودن با رویه ایمن

بند «ط» ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک، رویه ایمن را چنین تعریف کرده است: « رویه ای است برای تطبیق صحت ثبت « داده پیام» و منشأ و مقصد آن با تعیین تاریخ و برای یافتن هر گونه خطا یا تغییر در مبادله، محتوا و یا ذخیره سازی داده پیام از یک زمان خاص. یک رویه ایمن، ممکن است با بهره گرفتن از الگوریتم ها، کدها، کلمات یا ارقام شناسایی، رمز نگاری، روش های تصدیق یا پاسخ برگشت و یا طرق ایمنی مشابه انجام شود».
شرط ایمن بودن با بهره گرفتن از یک امضای دیجیتال به خوبی تأمین می‌شود. امضای دیجیتالی که توسط مراجع گواهی صادر شده باشد منشأ و مقصد داده پیام را به شیوه ای غیر قابل انکار تعیین می‌کند همچنین این امضاء با بهره گرفتن از عمل « خرد کردن» و ایجاد خلاصه داده پیام به گونه ای عمل می‌کند که هر تغییر ایجاد شده در پیام قابل کشف است. این امضاء مجهز به « مهر زمان» می باشد که تاریخ صدور امضاء را تعیین می کند (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۷).
قانونگذار، وجود «سطح معقولی» از شرایط مذکور را برای اطمینان یک سیستم اطلاعاتی لازم می‌داند. با توجه به معیار «سنجش معقول» که در بند«ن» ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک ارائه شده است «شرایط مذکور با توجه به اوضاع و احوال مبادله داده پیام از جمله طبیعت مبادله، مهارت و موقعیت طرفین، حجم مبادلات طرفین در موارد مشابه، در دسترس بودن گزینه های پیشنهادی و رد آن گزینه ها از جانب هر یک از طرفین، هزینه گزینه های پیشنهادی، عرف و روش های معمول و مورد استفاده در این نوع مبادلات ارزیابی می‌شود» (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۷).
بنابراین در یک معامله کم بها، سیستمی که از سطح ایمنی پایینی برخوردار است، می‌تواند مطمئن محسوب شود زیرا استفاده از یک سیستم اطلاعاتی با سطح ایمنی بالا که مستلزم هزینه های سنگین است در چنین معاملاتی معقول نمی باشد. همچنین، در یک شرکت کوچک که فقط یک نفر مأمور ثبت اسناد است، یک گذر واژه ساده، سطح معقولی از تصدی صحیح را تحقق می بخشد اما در یک شرکت بزرگ که دارای شبکه رایانه‌ای و سرور مرکزی است، تصدی صحیح در صورتی تحقق می‌یابد که حسابداران، صرفاً در حیطه کاری خود به شبکه دسترسی داشته باشند و پس از ثبت اطلاعات توان تغییر آنها را نداشته باشند (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۸).
یکی از راه های تأمین اطمینان سیستم، استفاده از نسخه های استاندارد و رویه های متحد الشکل است. سازمان بین المللی استاندارد سازی^[۹]، تشکیل مؤسسه های استاندارد ملی از ۱۵۷ کشور دنیاست که قالب های مطمئن و پویا برای امنیت اطلاعات ارائه می‌کند.
مهمترین استاندارهایی که تا کنون توسط این مؤسسه ارائه شده‌اند عبارتند از:
ISO-15443: چهار چوبی برای تضمین امنیت سیستم‌های اطلاعاتی ارائه می‌کند.
ISO- 17799: دستورالعمل مدیریت یک سیستم اطلاعاتی مطمئن را معرفی می‌کند.
ISO- 27001: برای تأمین امنیت سیستم‌های اطلاعاتی حرفه ای مفید است.
اجرای این استانداردها، امکان سوء استفاده از اطلاعات و نفوذ به سیستم را به حداقل رسانده، قابلیت دسترسی سیستم، صحت داده‌ها و غیر قابل انکار بودن ارسال و دریافت اطلاعات را تضین می کند (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۸).
یکی دیگر از استاندارهای معتبر دنیا، کتاب نارنجی استاندارد آمریکاست که توسط وزارت دفاع آمریکا اعلام شده است. نرم‌افزار و سخت افزار سیستم بر اساس این استاندارد به طور جداگانه بازرسی می شوند و دستگاه هایی که منطبق براین استاندارد باشند، تأیید یه دریافت می‌کنند (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۸).
کشورهای انگلستان و آلمان نیز دستورالعمل هایی را جهت استاندارد سازی سیستم ارائه کرده اند و تولید کنندگان نرم‌افزار و سخت افزاری که این دستورالعمل ها را مدنظر داشته باشند، گواهی امنیت دریافت می‌کنند. در کشورهای پیشرفته، سیستم‌های رایانه‌ای که برای مبادلات اقتصادی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند داده‌ها را به صورت دسته ای ارسال می‌کنند، قبل از ارسال آنها کدهای کنترلی فعال و همراه داده‌ها ارسال میشود، واحد پردازش مرکزی قبل از ارسال آنها را امتحان می‌کند اگر نتایج امتحان صحیح نباشد ۲۴ امتحان دیگر صورت می گیرد تا نقص سیستم آشکار شود (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۸).

۲-۶-۲-۵- امضای الکترونیکی مطمئن

یکی از ویژگی های دلیل الکترونیکی مطمئن، امضای الکترونیکی مطمئن است. امضای الکترونیکی مطمئن، از فناوری ویژه‌ای برخوردار است. این امضاء به دلیل منحصر به فرد بودن، انتساب سند به صادر کننده و هویت او را تضمین می‌کند، و به گونه ای به سند متصل می‌شود که هر تغییری در داده پیام پس از آن، قابل کشف است. ماده ۱۰ قانون تجارت الکترونیک ایران، امضای الکترونیکی مطمئن را چنین تعریف کرده است:
امضای الکترونیکی مطمئن، باید دارای شرایط زیر باشد:
الف- نسبت به امضاء کننده منحصر به فرد باشد.
ب- هویت امضاء کننده « داده پیام» را معلوم کند.
ج- به وسیله امضاء کننده و یا تحت اراده انحصاری وی صادر شده باشد.
د- به نحوی به یک داده پیام متصل شود که هر تغییری در آن داده پیام قابل تشخیص و کشف باشد» (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۵۹).
امضای الکترونیکی به لحاظ فنی یا یک امضای دیجیتال است و یا یک فرایند تجاری معقول که قادر به تأمین کارکردهای مذکور در قانون باشد. قانون ایران در مورد امضای مطمئن«رویکرد فناوری- خنثی» را انتخاب کرده است، یعنی تبعیت از فناوری خاصی را لازم ندانسته بلکه شرایط یک امضای مطمئن را تعیین کرده و هر نوع امضای الکترونیکی با هر شرایط فنی در صورتی که قادر به تأمین شرایط مذکور باشد را امضای مطمئن تلقی می‌کند که در هر مورد دادرس باید تحقق شرایط مذکور در ماده ۱۰ را احراز کند. مزیت این رویکرد، آن است که معیاری پویا را ارائه کرده است بنابراین، در صورت ابداع روش های فنی جدید یا از بین رفتن امنیت روش های موجود، نیاز به اصلاح قانون نخواهد بود (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۶۰).

۲-۷- امضای الکترونیکی

امضای الکترونیکی، مهمترین رکن دلیل الکترونیکی است که عناصر اعتبار دلیل از جمله انتساب سند به صادر کننده، هویت او و تمامیت سند را تأمین کرده و به سند اعتبار می بخشد که البته تأمین تمام یا برخی از این عناصر، به نوع امضاء و فناوری مورد استفاده آن، بستگی دارد.
با توجه به آنکه آشنایی با امضای الکترونیکی و انواع آن، در شناخت دلیل الکترونیکی مؤثر است، در این مبحث به بیان تعریف و انواع امضای الکترونیکی، از نظر فنی می پردازیم و در نهایت با کمیسیون زیر ساخت کلید عمومی کشور و نهادهای آن که برای مستند سازی امضای دیجیتالی به وجود آمده است، آشنا می‌شویم (عبداللهی، ۱۳۹۱، ص۳۳).

۲-۷-۱- تعریف امضای الکترونیکی

بند «ی» ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک، امضای الکترونیکی را چنین تعریف کرده است: