دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل
دانشکده مهندسی مکانیک
عنوان:
تحلیل رفتارهای غیرخطی یک تیر ترک‌دار با سفتی غیرخطی
ارائه‌شده جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد
رشته مهندسی مکانیک-گرایش طراحی کاربردی
اساتید راهنما:
دکتر مرتضی دردل
دکتر محمد حسن­قاسمی
استاد مشاور:
دکتر محمدهادی پاشایی
نگارش:
عمار مفید نخعی
زمستان ۱۳۹۳

تقدیر و تشکر
با حمد و ثنای خداوند متعال، بر خود لازم می‌دانم از زحمات و راهنمایی‌های اساتید ارزشمند “دکتر مرتضی دردل” ، “دکتر محمد حسن قاسمی ” و “دکتر محمد هادی پاشایی” که در انتخاب موضوع پایان‌نامه، تهیه و تدوین آن در تمام مراحل مرا مورد لطف و عنایت خود قراردادند، تشکر و قدردانی نمایم.
عمار مفید نخعی
زمستان ۱۳۹۳
تقدیم به
پدر سخت‌کوش و مادر مهربانم
خواهر و برادر عزیزم
که زندگی با بودن آنان معنا دارد و بس
به ویژه دکتر دردل
چکیده
در این تحقیق به بررسی ارتعاش آزاد تیر ترکدار و یافتن فرکانس های طبیعی پرداخته ایم. در قسمت اول با بهره گرفتن از مدل ترک باز با مدل کردن قسمت ترکدار به صورت یک المان به شکل تیر و ارضای شرایط مرزی، فرکانس های طبیعی را برای شرایط مرزی مختلف بدست آورده ایم و تغییرات فرکانس طبیعی را به ازای تغییر پارامترهای مختلف ترک نشان دادیم. در قسمت بعد با همین مدل سازی تیر چند ترکه را بررسی کرده و در ادامه، مسئله را برای ترک با شکل های هندسی مختلف، مانند بیضی، مثلث و سهمی با بهره گرفتن از روش گالرکین حل نموده و فرکانس های طبیعی را بدست آوردیم در انتها با بهره گرفتن از مدل ترک باز و بسته شونده تیر ترکدار را با این فرض که ترک در حین ارتعاش باز و بسته می شود مدل سازی کرده و معادلات حرکت را برای دو حالت ترک منحنی شکل و ترک v- شکل استخراج کرده ایم. برای حل این معادلات غیر خطی از روش میانگین گیری بهره برده و تغییرات فرکانس طبیعی و همچنین تغییر زاویه ترک را در حین ارتعاش ترک و تغییرات فرکانس طبیعی را به ازای تغییر عمق ترک برای شرایط مرزی مختلف مورد بررسی قرار دادیم.

کلمات کلیدی: تیر ترک دار، فرکانس طبیعی، ارتعاش آزاد.
فهرست مطالب
فصل ۱ - مقدمه و مرور کارهای انجام شده ۱۶
۱-۱ مقدمه ۱۷
۱-۲ تاریخچه مطالعات و مرور کارهای انجام شده ۱۷
۱-۳ انواع مدل سازی های ترک ۲۰
۱-۴ بیان مسئله مدل سازی ترک باز ۲۰
۱-۵ اهداف و مسائل بررسی شده در پایان نامه ۲۱
فصل ۲ - مدل سازی خطی و غیر خطی ترک و بررسی معادلات حرکت ۲۲
۲-۱ مقدمه ۲۳
۲-۲ معادلات ارتعاش آزاد ۲۳
۲-۲-۱ تئوری اویلر - برنولی ۲۳
۲-۲-۲ تئوری تیموشنکو ۳۲
۲-۲-۳ بررسی تیر شامل چند ترک ۴۱
۲-۲-۴ ترک با شکل های هندسی مختلف: ۴۵
۲-۳ مدل سازی ترک باز و بسته شونده ۵۰
۲-۳-۱ مدل سازی ترک ساختار منحنی ۵۱
۲-۳-۲ بررسی ترک v- شکل ۶۱
۲-۳-۳ حل مسئله با روش میانگین گیری ۶۶
فصل ۳ - نتایج مدل سازی ۷۱
۳-۱ مقدمه ۷۲
۳-۲ نتایج ترک باز ساده ۷۲
۳-۲-۱ تیر با نسبت های مختلف عمق ترک ۷۲
۳-۲-۲ تیر با نسبت های مختلف طول دهانه ترک ۷۵
۳-۲-۳ بررسی اثر تغییر موقعیت ترک ۷۸

۷۱

۱۰۰

جدول ۴-۹- فراوانی قراردادها از نظر میزان تاخیر در سازمان صنایع دریایی اصفهان
با توجه به اینکه اتمام پروژه در زمان پیش بینی شده برای آن یکی از اهداف مورد انتظار سازمان برون­سپار می­باشد، نتایج جدول ۴-۹ که در نمودار زیر نمایش داده شده ­اند، می ­تواند هشدار دهنده باشد.

نمودار ۴-۱۲- فراوانی قراردادها از نظر میزان تاخیر در سازمان صنایع دریایی اصفهان
همانگونه که مشاهده می­ شود، نزدیک نیمی (۴۲ درصد) از قراردادهای تحقیق و توسعه در سازمان مورد مطالعه به نوعی با مشکلاتی مواجه می­باشند، به گونه ­ای که یا با تاخیر اتمام می یابند (۳۴ درصد) و یا اینکه به نحوی به نتیجه منجر نشده و با شکست مواجه می­شوند (۶ درصد). با توجه به این آمار اهمیت شناسایی ریسک­هایی که منجر به شکست پروژه و یا تاخیر در آن می­گردد مشاهده می­گردد.
۴-۳- ویژگی­های جمعیت شناختی تیم شناسایی ریسک
به موازات استخراج و بررسی اطلاعات مربوط به پیشینه برون­سپاری پروژه­ های تحقیق و توسعه در سازمان صنایع دریایی اصفهان، به صورت هدفمند و به منظور استفاده از کل ظرفیت موجود، تمامی افرادی که با این پروژه­ ها و برون­سپاری آنها در ارتباط بودند (۱۱۹ نفر)، شناسایی و با توجه به نوع همکاری با سازمان در قالب گروه ­های چهارگانه (مدیران ارشد، مدیران پروژه، اعضای تیم اجرایی پروژه و در نهایت ستاد سازمان) در تیم شناسایی ریسک دسته­بندی گردیدند.
در این بخش ویژگی­های جمعیت­شناختی اعضای تیم شناسایی ریسک صرفا به منظور آشکار­شدن استفاده محقق از طیف گسترده­ای از نظرات اعضا در مراحل شناسایی و ارزیابی ریسک ارائه می­گردد.
۴-۳-۱- وضعیت اعضای تیم شناسایی ریسک از نظر جنسیت
جدول۴-۱۰ توزیع فراوانی اعضای تیم شناسایی ریسک را از نظر جنسیت نشان می دهد.

جنسیت

فراوانی

درصد فراوانی

مرد

۱۱۹

۱۰۰

زن

۰

۰

جمع

۱۱۹

۱۰۰

جدول ۴-۱۰- توزیع فراوانی اعضای تیم شناسایی ریسک از نظر جنسیت
همانطور که در جدول ۴-۱۰ مشاهده می­ شود کلیه افرادی که در شناسایی و رتبه بندی ریسک­ها همکاری داشته اند مرد می­باشند. علت اصلی عدم حضور زن در تیم شناسایی ریسک، ماهیت کاری سازمان صنایع دریایی اصفهان و عدم وجود کارکنان زن در ترکیب نیروی انسانی آن می­باشد. فراوانی جنسیت اعضای تیم شناسایی ریسک در نمودار ۴-۱۳ نشان داده شده است.
نمودار ۴-۱۳- توزیع فراوانی اعضای تیم شناسایی ریسک از نظر جنسیت
۴-۳-۲- وضعیت اعضای تیم شناسایی ریسک از نظر سن
جدول۴-۱۱ توزیع فراوانی اعضای تیم شناسایی ریسک را از نظر سن نشان می دهد.

سن

فراوانی

درصد فراوانی

۲-۳-۴- کسب حقایق تاریخ اسلام از زبان امام علی (ع)

با توجه به اینکه ایرانیان بسیاری، در کوفه سکونت داشتند و رفت و آمد ایرانیان به این شهر بسیار بود و شهرهایی مانند مدائن، ساباط، انبار و. . . نزدیک کوفه بودند. طبعاً ملاقات‌های آنها با امام علی (ع) بسیار و مکرر بوده و قطعا آنها گرد منبر آن حضرت آمده و خطبه‌ها و افشاگری‌های آن حضرت را (که بخشی از آنها در نهج البلاغه ذکر شده) می‌شنیدند و در پرتو آن، راه‌های اصلی اسلام را از راه‌های انحرافی می‌شناختند. آنها «مناشده­ی» امام علی (ع) را که در صحن مسجد کوفه انجام گرفت، می‌دیدند و می‌شنیدند. قطعاً این امور به ضمیمه­ی امور دیگر، نقش بسزایی در گرایش آنها به تشیع داشته است. علامه سید محسن امین در این باره نوشته است: هنگامی که امیرمؤمنان علی (ع) در عراق سکونت کرد، بسیاری از مردم کوفه و بصره و شهرهای اطراف به تشیع گرویدند و هنگامی که کارگزاران آن حضرت به شهرها و استان‌ها می‌رفتند، بسیاری بر اثر راهنمایی‌های آن حضرت شیعه می‌شدند. به این ترتیب تشیع در مکه، یمن، مصر، عراق و فارس (ایران) روبروز، رو به گسترش نهاد (امین، ۱۳۸۲: ۲۵).
بیانات امام علی (ع)که در نهج البلاغه آمده، غالباً در کوفه ایراد شده است و این بیانات کافی بود که خط فکری مسلمانان را ترسیم کند و مردم بسیاری را شیعه‌ی اعتقادی نماید (امینی، بی تا: ۱۹۵- ۱۵۹). در یک مورد امام علی (ع)مردم کوفه را در رحبه (میدان یا صحن مسجد) کوفه جمع کرد و در میان آنها گروهی از اصحاب رسول خدا (ص) نیز حضور داشتند. بعد از حمد و ثناء به جمعیت رو کرد و فرمود: شما را به خدا سوگند می‌دهم هر کسی ماجرای غدیر را دیده و سخن (ص) را در روز غدیر در شأن من شنیده؛ هم اکنون برخیزد و شهادت دهد. جمعی برخاستند و گواهی دادند که ما در روز غدیر خم بودیم و شنیدیم که رسول خدا (ص) فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه و اعن من اعانه». هر کس که من مولا و رهبر او هستم، علی (ع) مولا و رهبر او است. خداوندا دوست بدار کسی را که علی را دوست دارد و دشمن بدار کسی را که علی را دشمن دارد و کمک کن کسی را که او را کمک کند. در این روایت آمده است حدود ده نفر برخاستند و شهادت دادند که ما در آنجا حاضر بودیم، و این گفتار را از رسول خدا (ص) شنیدیم (امینی، بی تا: ۱۶۷­).
در بعضی از عبارات محدثان اهل تسنن چنین بیان شده است: فقام ناس کثیر فشهدوا؛ عده­ی بسیاری برخاستند و گواهی دادند (امینی، بی تا: ­۱۷۴). آری این منا­ شده‌های امام علی­ (ع)که در فرصت‌های مناسب در برابر جمعیت انجام می‌گرفت و گواهی اصحاب بزرگ رسول خدا (ص) یکی از بهترین طرق شناساندن مذهب تشیع اعتقادی بود که بذر تشیع را در دل‌های ایرانیان می‌پاشید، و این بذر، بسیار زودتر به ثمر می‌رسید، و به تدریج بر گسترش طرفداران تشیع می‌افزود. بدین لحاظ استقرار امام علی (ع) در شهر کوفه مرحله­ جدید و مهمی برای گرایش ایرانیان به تشیع بود و در این راستا، بسیار بودند کسانی که نخست به آیین تسنن در اسلام گرویده بودند، ولی با ورود امام علی (ع)به کوفه و ملاقات آنها با آن حضرت، به صف تشیع پیوستند و رسماً مذهب تشیع را به عنوان اسلام ناب برگزیدند.

برای همین ایرانیان در جنگ صفین به حمایت از امام علی (ع) در برابر معاویه پرداختند و برای همین وقتی که امام علی (ع) برای جنگ با سپاه معاویه عازم سرزمین صفین شد، برای فرمانداران و استانداران خود، نامه نوشت و آنها را به فرستادن سرباز و کمک دعوت کرد. خواجه ربیع فرماندار ری، با چهار هزار نفر از سپاه ری با تجهیزات جنگی، به سوی صفین حرکت کردند، امام علی (ع)با سپاه خود، منتظر رسیدن آنها بودند، وقتی که آن لشگر رسید، بی درنگ امام (ع) فرمان حرکت به سوی جبهه­ی صفین را صادر کرد (بهجه الآمال: ۴/۱۳۷). این فراز تاریخی بیانگر شرکت فعال مسلمانان ایران در جنگ صفین است و نشان می‌دهد که در همان عصر، جریان شیعی، توسط فرمانداران امام علی (ع)در ایران، استقرار یافته است.

۲-۳-۵- آشنایی ایرانیان با صحابه بزرگ شیعی

تماس‌های نخستین ایرانیان با مسلمانان، در مدائن و نواحی آن آغاز شد. سلمان حدود بیست سال، استاندار مدائن بود. مدائن نامی است که اعراب بر شهر تیسفون در شرق دجله در عراق گذاشته‌اند. مدائن پایتخت پادشاهان ساسانی بوده و به گفته مورخین شهری بزرگ و آباد بوده است. این شهر در سال ۱۴ هجری به تصرف مسلمانان درآمد (بلاذری، ­۱۳۳۷­: ­۳۷۷). مدائن در قرن اوّل هجری به عنوان شهری شیعی شهرت داشته است. حضور امام حسن (ع) در مدائن برای جمع‌ آوری سپاه علیه معاویه (طبری، ۱۳۷۵: ­­۴/ ­۳۴۵). و حضور شیعیان این شهر در قیام خونخواهانه مختار ثقفی (طبری، ۱۳۷۵: ­۵/۵۵۸). از جمله دلایلی است که می­توان به علل اشتهار این شهر به تشیع بدان اشاره کرد.
سلمان یک مسلمان ایرانی بود، مسلمانی مخلص و مهربان و عادل. وقتی که ایرانیان، زندگی این ایرانی پیشتاز و کردار و گفتار او را در ترازوی فکری خود بررسی می‌کردند، اسلام را به طور کامل و خالص، در وجود او می‌دیدند. ستایش هایی که پیامبر (ص) از سلمان نموده بود، کم و بیش به گوششان می‌رسید و این را نیز طبعاً می‌دیدند که او شیعه­ی حضرت علی (ع) است و در نتیجه عاشقانه مذهب تشیع را برمی گزیدند. آنها آنچنان شیفته سلمان بودند که هرگز تصور نمی‌کردند، خط اعتقادی و فکری او در انتخاب تشیع نادرست باشد. اکثر مردم مدائن و کوفه و مسافران این دو شهر، ایرانی بودند. ملاقات سلمان با آنها موجب شد که نخستین بنای تشیع در این دو شهر پی ریزی گردد و مذهب تشیع رواج یابد و سپس به شهرهای دیگر ایران سرایت نماید. لویی ماسینیون درباره تأثیر سلمان در دوران حاکمیتش در مدائن در گرایش الحمراء (ایرانیان مقیم کوفه) به تشیع چنین می­نویسند: از آنچه گذشت، روشن می‌شود که سلمان به گفته سبیعی (پسر اسوار ایرانی)، با بنی عبدالقیس بوده است، آنان را با هم پیمانانشان الحمراء به عقیده خودش مبنی بر حقانیت علی (ع) مؤمن کرده است (ماسینیون، بی تا: ۱۰۲).
بعد از وفات سلمان فارسی، عمر بن خطاب حذیفه بن یمان را به فرمانداری مدائن منصوب نمود (ابن سعد، ۱۳۷۴: ‏۷/۳۲۷). حذیفه از شیعیان بنام امام علی (ع) بوده است که با بیان دیدگاه‌ها و موضع­گیری‌ها خود در گسترش تشیع در این شهر نقش اساسی داشته است:
حذیفه به علت رابطه نزدیک با پیامبر (ص) احادیث زیادی را از از ایشان نقل کرده است. وی از راویان حدیث غدیر است که بارها آن را در مدائن بیان داشته است (امینی، بی تا: /‏۲/۲۲۱).
بیان این حدیث از جانب حذیفه برای اعلام حقانیت امام علی (ع) و شیعیان بوده است و بی‌شک در جذب توده‌های مختلف مردم و به خصوص موالی در مدائن موثر بوده است.
جریان بیعت حذیفه با امام علی (ع) و سخنان ماندگار حذیفه در این زمینه (مسعودی، ۱۳۷۴: ۲/ ۳۹۴). اهمیت بسزایی دارد که سبب جلب نظر اقشار مختلف مردم شده است. حذیفه از اصحاب باسابقه، خوشنام و شجاع پیامبر (ص) و از سرداران فاتح مسلمانان بوده است که دیدگاه و نظراتش در جامعه به عنوان راهنما و مرجع در نظر گرفته می­شده است.
حذیفه به دو پسرش، صَفوان و سَعید چنین وصیت کرد: همواره با علی (ع) باشید و به زودی جنگ‌های متعددی برای علی (ع) پیش می‌آید (مانند جنگ جمل، صفین و نهروان) و بسیاری کشته خواهند شد. شما را وصیت می‌کنم که در صف علی (ع) باشید و کوشش کنید تا در رکاب او به شهادت برسید. زیرا سوگند به خدا، علی بر حق است و مخالفان او بر باطل می‌باشند (مسعودی، ۱۳۷۴: ۲/ ۳۹۴). فرزندان حذیفه بر اساس سفارش وی در زمینه حقانیت امام علی (ع) از شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) بوده ­اند. اینان به عنوان بزرگان شیعی شهر مدائن سهم ویژه­ای در نشر تشیع در این شهر دارند. شیعیان این شهر در قیام خونخواهانه مختار ثقفی به رهبری یکی از فرزندان حذیفه شرکت داشتند (طبری، ۱۳۷۵: ۵/۵۵۸). پارسایی و صداقت پیشگامان تشیع و مبارزات فرهنگی و سیاسی آنها هر کدام نقش مؤثری در گسترش تشیع و استحکام پایه‌های آن داشت.

۲-۳-۶- ظلم و اجحاف در حق موالی

عربها که قبل از اسلام هیچ بهره­ای از مدنیت نداشتند و حتی صاحب یک حکومت مستقل نیز نبودند، روحیه برتری طلبی بر عجمان را در خود داشتند. اکنون که بر ایرانیان مسلط شده بودند روحیه عربیگری خود را در امر حکومت دخالت می­دادند و به این ترتیب تحقیر بیش‌تری نسبت به ایرانیان روا می­داشتند (جعفریان، ۱۳۸۸­­: ۱۱۳). عرب خود را به عنوان سرور می­شناخت، در حالی که به موالی به عنوان طبقه ضعیف می­نگریست. آنها با موالی به گونه ­ای برخورد می­کردند که شرع و عقل، آن را تجویز نمی­کرد (عبادی، ۱۹۶۹: ۵۷). حکومت اموی حکومتی عربی و متکی بر نژاد عرب بود (جاحظ، ­۱۳۸۰: ۳/۳۶۷). لذا در تبعیض بین عجم و عرب، سنگ تمام را گذاشتند و برای همین در دوره حکومت آنان ظلم و تبعیض علیه بنی امیه شدت یافت. امویان به موالی به عنوان نژادی پست، نگاه می­کردند. از این رو با آنان در یک صف راه نمی­رفتند و اگر در جایی غذا می­خوردند، موقع غذا خوردن موالی بالای سر آنها سر پا می­ایستادند یا اگر به علت کثرت سن یا فضل و دانش، فردی از موالی به او غذا می­دادند او را به صورت مجزا می­نشاندند، تا معلوم باشد از موالی است. از همه اینها بدتر آنکه، اگر کسی می­خواست با دختر یکی از موالی ازدواج کند، به جای پدرش باید از رئیس قبیله­ای که آن مولا به آن منسوب بود، خواستگاری می­کرد و گرنه نکاح باطل و فسخ می­شد (جعفریان، ۱۳۸۸­­: ۱۱۴). آنان هیچگاه موالی را با کنیه که نشانه احترام است صدا نمی­زدند. به آنها اجازه خواندن نماز بر مردگان را نمی­دادند. در جنگ‌ها علاوه بر اینکه مناصب فرماندهی را در اختیار آنان نمی­گذاشتند، به آنها اجازه سوار شدن بر اسب را نیز نمی­دادند و از آنها به عنوان پیاده نظام استفاده می­کردند. به هنگام تقسیم غنائم، از اعراب سهم کمتری می‌گرفتند. ناگوارتر اینکه از آنچه به نام عطاء از بیت المال به مردم داده می­شد، به موالی سهمی داده نمی­شد (دوری، ۱۹۶۲: ۱۸).
«بسیاری از این افراد با همه تحقیری که از ناحیه امویها بر آنها روا می­شد، اسلام را پذیرفتند». موالی در عراق به عنوان شهروند درجه دوم شناخته می­­شدند. به همین دلیل از همان آغاز کارهای پرمشقت، همچون چرخاندن و بر پای داشتن بازار و راهسازی به آنها واگذار می­شد (جعفریان، ۱۱۳: ۱۳۸۲). امویان باور داشتند ایمان موالی نسبت به اسلام، ایمان حقیقی نیست و به همین دلیل اسلام آنان را مساوی با اسلام سایر اعرب نمی­دیدند. برای همین حتی از موالیانی که اسلام می‌آورنند جزیه می­گرفتند (الیثی، ۱۹۶۸: ۵۰). امویان کارهای سخت جامعه را به موالی واگذار می­کردند و خود به امور سیاسی و نظامی می­رسیدند (بیهقی، ۱۳۹۰ق: ۱/۱۳۶). وقتی عربی با باری از بازار بیرون می­آمد و یکی از موالی را در آن نزدیکی می­دید، بار را به وی می­داد تا برای اوحمل کند؛ او نیز مخالفتی نمی­کرد­ ⁽ضحی الاسلام: ۱/۲۵). این رفتار نژادپرستانه سبب شد که موالی از نظر اقتصادی در وضعیتی فروتر از عرب‌ها قرار بگیرند و از درآمد کافی برای امرار معاش بهره­مند نباشند (بلاذری، ۱۴۱۷/۱۹۹۶: ۵/۳۵۲)^.
این وضعیت هر چند در دوره خلافت عباسی تا حدودی کاهش یافت، امّا ایرانیان همچنان مورد ستم قرار گرفتند. عباسیان که باکوشش ایرانیان و سردار نامی آنان ابومسلم دعوت خود را سامان داده و خلافت امویان را منقرض کرده و به کرسی خلافت دست یافته بودند، (مسعودی، ۱۳۷۲: ۲/ ۲۴۷) مدتی بعد ابومسلم را به قتل رساندند (یعقوبى، ۱۳۷۱: ۲/۳۵۶) که موجب ناراحتی و انزجار توده‌های مختلف مردم ایران شد و این تنفر با قتل عام خاندان برمکی به دست هارون‌الرشید در بین ایرانیان افزایش یافت (طبری، ۱۳۷۵: ۱۲/۵۳۲۰ -۵۲۹۷). برای هیمن ایرانیان به علت حمایت امام علی (ع) و دیگر امامان از موالی، علاقه خاصی به اهل بیت (ع) داشتند و برای همین با اشتیاق به تشیع پیوستند.

۲-۳-۷- مظلومیت شیعیان

یکی از دلایل رشد تشیع بنا به نظر نویسندگان مظلومیت شیعیان بوده است (جعفریان، ۱۳۸۸: ۹۹). معاویه به علت کینه عمیقی که از امام علی (ع) داشت بعد از شهادت ایشان و در جریان خلافت خود اقدامات زیادی در جهت تخریب شخصیت امام (ع) و شیعیانش انجام داد که آدمی را به شگفتی وا می­دارد.
معاویه در حضور امام حسن بن علی (ع)، امام علی (ع) را ناسزا گفت و این رسم ناپسند در تمام دوران خلافت وی جریان داشت (ابن عساکر شافعی، ۱۳۹۸ق: ۱/۳۱). معاویه هنگامی که می‌خواست مغیره بن شعبه را به سوی کوفه بفرستد او را فراخواند و گفت: مى‏خواستم خیلى چیزها را به تو سفارش کنم، اما به اعتماد آنکه مى‏دانى رضایت من به چیست از آن چشم مى‏پوشم، اما یک کار را سفارش مى‏کنم و آن ناسزاگویی به على و مذمت وى و نیز رحمت فرستادن بر عثمان می­باشد (طبرى، ۱۳۷۵: ‏۷//۲۸۱۳).
معاویه همچنین به علت کینه عمیقی که از امام علی (ع) داشت همزمان با تخریب شخصیت امام (ع) شیعیان وفادار ایشان را به قتل می­رسانید. معاویه در نامه­ای به عمال خود نوشته است: در میان شما هر که از شیعیان علی (ع) و متهم به دوستی اوست، از بین ببرید، حتی اگر دلیلی برای اینکار، ولو با حدس وگمان، از زیر سنگ بیرون بکشید (تُستری، ­۱۳۹۰ق: ۳/۱۸۰).
همچنین معاویه دستور داده بود تا شهادت دادن (گواهی دادن) هیچ یک از اصحاب علی پذیرفته نشود (ابن ابى الحدید، ۱۳۳۷­: ۱۱/۴۴). شیبی درباره مظلومیت شیعه در دوره بنی امیه می‌نویسد: «تاریخ شیعه پس از حادثه کربلا، یک سلسله شکنجه‌ها و فشارهاست که به صورت دائمی بر آنان تحمیل شده است» (شیبی، بی تا: ۹۶). سائب بن مالک اشعری از فرماندهان سپاه مختار به مردم کوفه می­گفت: «شما دیروز، کشته می­شدید. دستها و پاهایتان، قطع می­گردید. چشمهایتان را کور می­کردند و شما را زنده زنده بر شاخه‌های نخل به دار می­آویختند، اگر اکنون- که قیام کرده­اید- بر شما غلبه کنند، ببینید چه بر سر شما خواهند آورد» (ابن اعثم کوفی، ۱۳۷۲: ۱۰۵۱). وقتی ربیع بن زیاد حارثی والی امویان در خراسان از قتل حجر اظهار تاسف کرد، سزایش جز مرگ نبود (ابن اثیر، ۱۳۷۱­: ­۷/۲۸۳۰). در این دوره زیادی و از جمله حجر بن عدی، (ابن خلدون، ۱۳۶۳: ۲/ /۱۹-۱۳؛ مسعودی،، ۱۳۷۴: ۲/ ۸) عمرو بن حمق خزاعی، (ابن اعثم کوفی، ۱۳۷۲: ۷۸۸) قبیصه بن ضبیعه، (طبری، ۱۳۷۵: ‏۶/۲۸ -۲۳۲۷) مسلم بن عبدالله بن نُجی، (ابن حبیب بغدادی، ۱۴۰۵ق: ۱۹۸۵: ۴۷۹) هانی بن عروه، (دینوری، ۱۳۷۱: ۲۸۶) میثم تمار (حلى، ۱۳۷۹: ۲۵۲) و دیگران تنها به جرم طرفداری از امام علی (ع) و فرزندانش به شهادت رسیدند.
سیاست دیگر امویان این بود که اهل بیت (ع) را از لحاظ مالی در فشار قرار دهند. در راستای این سیاست وضع اهل بیت (ع) از نظر مالی به صورتی درآمده بود که بعدها حاکم عراق درباره ایشان نوشت: «اهل این طایفه از بنی هاشم به صورتی بود که از گرسنگی رو به هلاک بودند؛ به طوری که تمام هیبت آنها تهیه مخارج یک روزشان بود» (ابن خلکان، ۱۴۱۴ق: ۱۰۶). اینها نمونه‌هایی از جنایات و ستمهای امویان در حق خاندان رسول خدا (ص) و شیعیان بود که نهایت مظلومیت آنان را نمایان می­سازد و از جمله دلایلی است که موجبات حمایت ایرانیان از تشیع را فراهم کرده است.

۲-۳-۸- سیاست­های ضد دینی حکومت­های اموی و عباسی

بعد از رحلت رسول خدا (ص) و شکل‌گیری خلافت اسلامی؛ خلفای نخستین در کمال سادگی به زندگی پرداختند، شعائر دینی را گرامی می­داشتند، سعی در اجرای احکام اسلامی داشتند و در خیلی از مواقع با مردم و به خصوص صحابه مشورت می­کردند. معاویه بعد از قتل عثمان در سال ۳۵ هجری با فریب و نیرنگ در بابر امام علی (ع) ایستادگی کرد، در حالی که بنا به تاکید نوه­اش معاویه دوم به هیچ عنوان با وی برابری نداشت (مقدسی، ۱۳۷۴: ۲/۹۰۹). در همین راستا معاویه بعد از شهادت امام (ع) معاویه با نیرنگ، فریب، تطمیع و زور امام حسن (ع) را وادار به صلح کرد و بر کرسی خلافت تکیه زد (طبری، ۱۳۷۵: ‏۷/۲۷۲۰).
حکومت معاویه اوّلین تجربه حاکمی بود که در میان اختلافات دینی- سیاسی، و احیاناً قبیله­ای و منطقه­ای، توانست به وسیله زور و با بهره­گیریاز حیله‌های سیاسی، قدرت را به چنگ آورد. «تا پیش از آن برای تصاحب قدرت لشکرکشی نشده و به طور رسمی از زور برای کسب قدرت سیاسی استفاده نشده بود. اکنون که این قدرت بر پایه زور مستقر شده بود، چه توجیهی می­توانست داشته باشد؟» (طقوش، ۱۳۸۹: ۱۹). خلفای اموی بر عکس به تمامی عرف و سنت­های رسول خدا (ص) و خلفای راشدین پشت کردند و حتی در تضاد با آن عرف و سنتها عمل کردند. روایت است زمانی که معاویه بعد از صلح با امام حسن (ع) وارد کوفه شد به مردم گفت: من برای اینکه نماز بخوانید، روزه بگیرید، حج بروید و یا زکات پرداخت کنید با شما جنگ نکردم­، من برای اینکه بر شما حکومت کنم با شما جنگیدم (دینوری، ۱۳۸۰: ۳۵۱)^.
هر چند معاویه در ظاهر به احکام دین تقید داشت، اما یزید به ظواهر هم اعتنایی نداشت و رفتارش در تضاد با اسلام و رفتارهای دینی بود. این امر به خصوص در میان صحابه و فرزندان آنان بازتابی منفی داشت، که منتج به قیام امام حسین (ع)، قیام عبدالله بن زبیر و قیام مردم مدینه به رهبری عبدالله بن حنظله شد.
در بین امویان عبدالملک بن مروان به علت اینکه مدت زیادی از دوران زندگی خود را در مدینه گذرانده بود، دارای تربیت دینی بود و از فقهای مدینه به شمار می­رفت و به علت آنکه پیوسته به تلاوت قرآن مشغول بود«کبوترمسجد» نامیده مى‏شد (ابن طقطقى، ۱۳۶۰: ۱۶۵). وقتی عبدالملک خبر مرگ مروان را دریافت کرد و بشارت خلافت را به وی دادند، وى قرآن را درهم پیچیده و گفت: «هذا فراق بینى و بینک» و سپس عهده‏دار امور دنیا شد­ (ابن‌کثیر، ۱۴۰۷ق: ۸/۲۶۰۶). او در این گفتارش صادق بود، زیرا که او از همان لحظه اوّل حکومت خویش با کتاب خدا و احکام اسلام فاصله گرفت و با سیاست شومى به اداره مسلمین پرداخت و گرگان را بر ایشان مسلّط کرد و آنان ظلم و جور و ترس را در همه جا گستردند.
عبدالملک اوّلین کسى بود که مردم را از مراجعه به خلفا و سخن گفتن طولانی در حضور ایشان بازداشت و سابقاً مردم همواره در این کار جرأت مى‏ورزیدند­ (ابن طقطقى، ­۱۳۶۰: ۱۶۵). همچنین او براى نخستین بار در جهان اسلام صریحاً از امر به معروف و نهى از منکر نهى کرد و گفت: کسى مرا به تقواى الهى دعوت نکند، وگرنه گردنش را خواهم زد (سیوطی، ­۱۴۰۶ق: ۲۱۹). بهترین نمونه بی‌اهمیتی دین و و بی­مبالاتی نسبت به آن در نزد عبدالملک کوبیدن کعبه توسط حجاج بوده است. وقتی که حجاج با اختیار تام برای سرکوب قیام عبدالله بن زبیر راهی مکه شد، «کعبه را با منجنیق کوبید، او به این عمل بسنده نکرد، بلکه نجاست هم به کعبه پرتاب کرد» (ابن اعثم کوفی، ۱۳۷۲: ۳۶۶). عبدالملک هم هیچ اعتراضی نکرد بلکه با تمام قدرت از حجاج حمایت کرد. اگر عبدالملک اندکی به حرمت کعبه قائل بود حداقل باید حجاج را توبیخ می­کرد. جالب این است که هنگامی که یزید بن معاویه سپاه به شهر مکه و کعبه اعزام کرد. عبدالملک از این کار سخت به خشم آمده بود و گفته بود: «اى کاش آسمان بر زمین فرود مى‏آمد»، ولى چون خود به خلافت رسید، از آن بالاتر را انجام داد و کعبه را با منجنیق کوبید» (ابن طقطقى، ­۱۳۶۰: ۱۶۵).
حجاج بن یوسف اعتقاد داشت که جایگاه خلافت از رسالت بالاتر است. حجاج در یکى از خطبه‌هاى خود گفت: زمین و آسمان با خلافت برپاست. خلیفه نزد خدا بزرگتر از فرشتگان مقرب و پیمبران و مرسلین است. چرا که خدا آدم را به دست خود آفرید و فرشتگان را به سجده او واداشت و او را در بهشت جاى داد. سپس او را به زمین فرود آورد و خلیفه خود کرد و فرشتگان را رسول ساخت. حجاج همچنین مسلمانانى را که به زیارت قبر پیامبر (ص) مى‏رفتند مسخره مى‏کرد و مى‏گفت: نفرین بر ایشان که اطراف چوبها و استخوانهاى پوسیده طواف مى‏کنند، چرا به اطراف کاخ امیر المؤمنین عبد الملک طواف نمى‏کنند، مگر نمى‏دانند که شخص خلیفه بهتر از فرستاده اوست؟» (ابن ابى الحدید، ۱۳۳۷­: ۱۵/۲۴۲).
امویان هیچ مبانی دینی و قرآنی را در امر حکومت در نظر نداشتند. هنگامی حجاج بن یوسف از طرف عبدالملک بن مروان به عنوان فرماندار بصره منصوب شد در جمع مردم آن شهر گفت: «ای مردم، امیر المومنین من را بر شما امیر کرده است. من دو شمشیر دارم، شمشیر رحمت و شمشیر عذاب. شمشیر رحمت را در راه گم کردم و فقط با شمشیر عذاب به این شهر وارد شده­ام . . . » (ابن ابى الحدید، ۱۳۳۷­: ۲۵۶­). در این جملات هیچ سخنی از خدا، قرآن، سنت رسول خدا و دین اسلام نیست و فقط تهدید و ارعاب است.
خلافت عباسی در موضوع بی­توجهی به امور دینی و قرآنی در امتداد خلافت اموی بوده است. عباسیان که با ادعای پایان دادن به ظلم و جور امویان و استقرار حکومت خاندان پیامبر (ص) و برپایی عدالت به خلافت رسیدند، وقتی به قدرت دست یافتند، بر خلافت شعارهای خود، به ظلم و ستم روی آوردند و به عنوان خاندانی ظالم و خیانت­کار در جامعه مشهور شدند؛ چنانکه برخی تاریخ‌نویسان دولت عبّاسی را دولتی پر از مکر و خدعه دانسته ­اند (ابن طقطقى، ­۱۳۶۰: ­۲۰۰). عبدالرحمن افریقى به منصور دوانیقى مى‏گوید: «ظلم و ستم در کشور پدیدار شده است و من آمده‏ام که تو را از آن مطلع کنم، حالا مى‏بینم که ظلم و ستم از خانه تو است. من انجام کارهاى خلاف و گسترش ظلم را دیده بودم. من گمان مى‏کردم که رویداد ستم به علت دورى از شماست، امّا هر چه به شما نزدیک‏تر شدم دیدم موضوع خطرناک‏تر است. » منصور از این کلام عبدالرحمن سخت ناراحت شد و دستور داد او را بیرون کنند (خطیب بغدادی، بی‌تا: ­۱۰/۲۱۵).

فصل سوم:

پراکندگی مناطق شیعه نشین ایران در قرن نخست هجری

درآمد

گفته شد که ایرانیان و موالی به علل مختلف به تشیع روی آوردند که این امر در قرن اول هجری گسترش تشیع در ایران با محوریت مدائن انجام گرفته است و بعد از آنجا به سایر نقاط ایران همچون اهواز و دیگر مناطق گسترش یافته است؛ که این امر در این فصل مورد بررسی قرار می­گیرد.

۳-۱- مدائن پایگاه موالی و تشیع

مدائن یا چنانکه در آن روزگار به زبان سریانی گفته می‌شد؛ مدیناثا یعنی شهرها و مجموعهٔ هفت شهر بود نزدیک به هم و در دو جانب دجله که آنها را ماحوزه و ماحوزه ملکا می‌خواندند و به همین سبب آن را مداین یعنی مدینه‌ها، شهرها، نام نهادند (کریستن سن، ۱۳۷۲: ۵۱۱). حصارهای بلند برگرد مجموعهٔ این شهرها کشیده بودند و دروازه‌های استوار در آنها تعبیه کرده بودند. این حصارها و دروازه‌ها در پایان روزگار ساسانیان بارها تجدید و ترمیم گشته بود (لسترنج، بی‌تا: ۴۱۱). قبر سلمان فارسی و حذیفه بن یمان صحابه رسول خدا (ص) در این شهر قرار دارد (مقدسی، ۱۳۶۱: ۱۴۱).
نخستین دژهای امپراتوری ساسانی در سال سیزدهم هجری به دست اعراب مسلمان گشوده شد و در زمانی کوتاه به تدریج تمام سرزمین ایران به جز کناره‌های دریای خزر به تصرف سپاهیان مسلمان درآمد. رفتار و شیوه برخورد مسلمانان با ایرانیان در جنگ­های نخستین بین دو گروه، یکسان نبوده است. تماس بین ایرانیان و مسلمانان در زمان خلیفه دوم، صورت پذیرفت. در جنگهای تیسفون، شوشتر و اصطخر شاهد همکاری­های نزدیک ایرانیان با سپاهیان مسلمان هستیم و حتی در جنگ نهاوند که جنگی سرنوشت ساز و تعیین کننده بود، گروهی از سپاهیان ایران با سردار خویش، از یزدگرد ساسانی روی برگردانده و به اعراب مسلمان پیوستند (بلاذری، ۱۳۶۴: ۱۲۹-۱۳۱). در نبرد قادسیه نیز چهار هزار نفر ایرانی به سپاه اعراب پیوستند با این شرط که، پس از جنگ اجازه داشته باشند به هر کجا که می­خواهند بروند و با هر قبیله که خواستند هم پیمان شوند و سهمی از غنائم جنگی را نیز بردارند. این افراد بعد از پیوندشان با بعضی از قبائل عرب، اصطلاحاً موالی آن قبایل نامیده شدند و بعدها آنان را الحمراء سرخ روی خواندند (صنعانی، ­۱۹۷۰: ۵/۴۷۴).
گفته شد که مدائن در قرن اول هجری به عنوان شهری شیعی شهرت داشته است و حضور امام حسن (ع) در مدائن برای جمع آوری سپاه علیه معاویه (طبری، ۱۳۷۵: ­۴/۳۴۵). و حضور شیعیان این شهر در قیام خونخواهانه مختار ثقفی (طبری، ۱۳۷۵: ۵/۵۵۸). از جمله دلایلی است که می­توان به علل اشتهار این شهر به تشیع بدان اشاره کرد. برای علل رواج تشیع در شهر مدائن می­توان به دلایل ذیل استناد کرد:
۱- حمایت امام علی (ع) از موالی
در فصل اول گفته شد که امام علی (ع) بعد از کسب عنوان خلافت به عناوین مختلف از ایرانیان حمایت کرده است و با ظلم و تبعیض در حق آنان مخالفت کرده است، که در این زمینه می­توان به واکنش شدید امام (ع) در مقابل قتل هرمزان به دست عبیدالله بن عمر فرزند خلیفه دوم، (مسعودی، ۱۳۷۴: ۲/ ۳۸۵) نگاه مساوی به موالی در تقسیم بیت المال (ابن ابى الحدید، ۱۳۳۷­: ۷/۴۲-۳۷) و اجرای عدالت نسبت به آنان بود (یعقوبى، ۱۳۷۱: ۲/ ۸۹). مغیره همیشه در مقایسه میان حضرت علی (ع) و عمر گفته است: علی (ع) تمایل و مهربانی اش نسبت به موالی بیش‌تر بود (قمی، ۱۴۱۶: ۲/۶۹۲).
۲- حضور سلمان فارسی و حذیفه بن یمان در این شهر
سلمان حدود بیست سال، استاندار مدائن بود (بلاذری، ­۱۳۳۷­: ­۳۷۷). ملاقات مردم مدائن با سلمان موجب شد که نخستین بنای تشیع در این دو شهر پی ریزی گردد و مذهب تشیع رواج یابد و سپس به شهرهای دیگر ایران سرایت نماید (ماسینیون، بی تا: ۱۰۲). بعد از وفات سلمان فارسی، عمر بن خطاب حذیفه بن یمان را به فرمانداری مدائن منصوب نمود (ابن سعد، ۱۳۷۴: ‏۷/۳۲۷). حذیفه از شیعیان بنام امام علی (ع) بوده است که با بیان دیدگاه‌ها و موضع­گیریها خود در گسترش تشیع در این شهر نقش اساسی داشته است (امینی، بی تا: /‏۲/۲۲۱).
۳- نزدیکی مدائن به کوفه مرکز تشیع

از نظر روششناختی، سیاستهای فرهنگی (در شکل مکتوب و مصوب خود) از جمله مدارک اسنادی به شمار میرود که تحلیل و ارزیابی آن مستلزم روش های بدون واکنش^[۳۷] یا بدون مزاحمت^[۳۸] است. برای این منظور از روش تحلیل محتوا استفاده میشود که روشی است که ویژگیهای خاص یک متن را به صورت منظم و عینی استخراج میکند.

تحلیل محتوا غالبا مستلزم آن است که اجزای نظری و اطلاعات موضوع مورد بررسی، مشخص باشد. در واقع تحلیل محتوا بر اساس مقولات و شاخصهایی انجام میگیرد که به صورت قیاسی از روی نظریهها بدست میآید. البته روش استقرا هم علاوه بر قیاس کاربرد دارد.
در ادامه به شرح روش تحلیل محتوا، روش تعیین متغیرها و مقولات در این رساله و کدگذاری متون پرداخته خواهد شد.

۵-۲- روش تحلیل محتوا

تحلیل محتوا به عنوان یک روش عبارت است از شناخت و برجسته ساختن محورها یا خطوط اصلی یک متن یا متون مکتوب، سخنرانیها، تصاویر، سوالهای باز و غیره (ساروخانی؛ ۲۸۱). تحلیل محتوا روشی است که در وهله اول به دنبال توصیف متن است. هر چند از آن در استنباط از متن درباره فرستنده، پیام، گیرنده و وضعیت اجتماعی نیز استفاده میشود. فرایند تحقیق در این روش شامل کدگذاری (اختصاص ارزشهای عددی به متن بر اساس مقولات مفهومی) است و در واقع فرایند تحقیق را میتوان در تبدیل کیفیت به کمیت خلاصه کرد. تحلیل محتوا شامل ویژگیهایی از جمله عینیت، کمیت، نظاممند بودن و اعتبار است تا به آن جنبهای علمی بدهد و آن را از تحلیل محتوای عامیانه متفاوت سازد.
شرط عینیت بدین معنی است که تمام تصمیمهای اتخاذ شده در فرایند تحقیق باید از سوی مجموعه صریحی از قواعد هدایت شوند. به طوری که یافته های تحقیق، محتوای اسناد تحلیل شده را منعکس سازند نه تمایلات ذهنی محقق را. شرط عینی بودن بیش از همه درباره تعریف عملیاتی متغیرها مصداق پیدا میکند. تعریف متغیرها باید به گونهای باشد که بر اساس آن، تمامی کدگذاران به نتایج یکسانی برسند (محمدیمهر؛ ۳۰)
شرط نظاممند بودن ایجاب میکند که تمام آنچه در محتوا به مسئله مورد بررسی مربوط میشود، طرف توجه قرار گیرد و از هر گونه انتخاب خودخواهانه جلوگیری به عمل آید (همان؛ ۳۱) شرط کمی بودن، به معنای استفاده از اعداد و ارقام در توصیف و طبقهبندی اطلاعات و نیز تحلیل داده ها با روش های آماری است. در این زمینه شمارش خصوصیات متن (مقوله ها) اساس کمی بودن را فراهم میآورد.

۵-۲-۱- ترکیب روش کمی و کیفی

روش تحلیل محتوا در این رساله، روش کمی به حساب میآید اما لازم است که درباره آن توضیحاتی داده شود. تحقیق در این رساله، اساسا (اما نه کاملا) مبتنی بر نظریه است و این فرق اساسی روش کمی و کیفی است. در روش کیفی، این اکتشاف است که مهم است و نظریه نه مبنایی، بلکه ارجاعی است. اما باید گفت که در اینجا ما با تست فرضیه روبرو نیستیم چرا که کار ما توصیفی خواهد بود. همچنین در ساختن مقوله ها و شاخصها، تنها به نظریات اکتفا نکردهایم و استقرا را بر قیاس افزودهایم. به علاوه اینکه تنها به مقولهسازی و شمارش نپرداختهایم و تفسیر و توضیح کدها و همینطور نگاه کلی به هر متن مورد بررسی، قسمت مهمی از کار ما را تشکیل میدهد.
با این توصیفات باید گفت که در اینجا روش کمی با روش کیفی تکمیل میشود. منتقدان روش تحلیل محتوای کمی، عنوان میکنند که در این روش بیش از اندازه به مقایسه و تطبیق فراوانیها تاکید میشود. هر چند روش کمی خود تا حدی شامل تفسیر متن میشود چرا که خود مفهومپردازی و مقولهسازی با ذهنیت محقق صورت میگیرد. اما آنچه ممکن است در روش کمی نادیده گرفته شود، کلیت متن است. متغیرها و مقوله ها باید در زمینهی کلی متن و در رابطه با یکدیگر تفسیر شوند و در نهایت به بازساخت متن و محتوا پرداخته شود. هولستی^[۳۹] هم تحلیل محتوای کیفی را برای تکمیل تحلیل محتوای کمی پیشنهاد میکند هر چند «نباید تصور کرد که روش‏های کیفی دارای بصیرتند و روش‏های کمی صرفاً روش‏های رسیدگی به فرضیه‌ها هستند. ارتباط بین این دو روش، ارتباطی دورانی است؛ هریک از آنها بینشی را شکل می‌دهند که دیگری از آن تغذیه می‌کند» (هولستی؛ ۲۵). آنچه باید از آن احتراز شود، شکستن متن به اجزای کوچکتر بدون در نظر گرفتن کلیت متن است.

۵-۳- طرح تحقیق

طرح تحقیق، طرحی برای جمعآوری و تحلیل اطلاعات به منظور پاسخگویی به سوالات محقق است. طراحی تحقیق و در واقع تعیین متغیرها، پیش از مشاهده متن انجام میشود تا فرایند تحقیق از جانبداری محقق بر کنار باشد. گرچه خواهیم دید که در روش تحلیل محتوا، متن مورد بررسی در تعیین متغیرها و تدوین طرح تحقیق تاثیر دارد و از این حیث میتوان این روش را قیاسی-استقرایی دانست (محمدیمهر؛ ۶۵).
در مرحله طراحی طرح تحقیق یعنی مرحلهای که طرح تحقیق نوشته میشود، سه عنصر از اهمیت زیادی برخوردارند. این عناصر عبارتند از: تعیین و تعریف عملیاتی متغیرها / تعیین واحد تحلیل / تعیین جامعه آماری و حجم نمونه (همان؛ ۶۸).
پیش از شرح دو مورد نخست، لازم به ذکر است که نمونهگیری در این تحقیق به صورت نمونهگیری کامل انجام شده است. یعنی از آنجایی که حجم جامعه آماری برابر با سه است، هر سه این متون (قانون اساسی، سند سیاست فرهنگی، برنامه پنجم توسعه) جزو نمونهای است که مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.

۵-۳-۱- اهداف جزئی و متغیرهای تحقیق

به منظور توصیف، طبقهبندی و تبیین یافته های هر تحقیق، از نظریه استفاده میشود. در تحلیل محتوا هم نظریهها همین نقش را دارند. فقط نقش نظریهها در تنظیم یافتهها پررنگتر است. در واقع مهمترین نقش نظریه در روش تحلیل محتوا، ساخت مفاهیم متغیرهای تحقیق است که از این طریق، یافتهها توصیف و طبقهبندی میشود (محمدیمهر؛ ۷۶).
اهداف و سوالات تحقیق: معمولا هر تحقیق یک هدف کلی دارد. از تجزیه مفهوم اصلی مندرج در هدف کلی که ناظر بر موضوع تحقیق است، اهداف جزئی به دست میآید. پس از آن هر سوال بر اساس هدف جزئی نوشته میشود، مگر اینکه بتوان یک هدف جزئی را در قالب دو سوال عنوان کرد. در سوالات توصیفی، تنها توصیف یک متغیر مورد نظر است و لذا فقط یک متغیر در سوال عنوان میشود. در مورد فرضیه ها هم معمولا در مطالعات توصیفی، نیازی به نوشتن فرضیه نیست و هر سوال خود به عنوان فرضیه در نظر گرفته میشود.
استخراج متغیرها: پس از تقریر سوالات، نوبت به تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم و متغیرهای تحقیق میرسد. در اینجا این سوال مطرح میشود که متغیرها از کجا به دست میآیند؟ مقوله های یک تحلیل محتوا را میتوان به صورت استقرایی، قیاسی یا ترکیبی از هر دو روش فوق ساخت. رهیافت استقرایی از محتوای اسناد به منظور شناخت ابعاد مختلف آن شروع میشود، اما در رهیافت قیاسی، محقق برخی از طرحهای مقولهای را که نظریههای مربوط القاء کردهاند، به کار میبندد (همان؛ ۹۷).
هدف کلی:
ارزیابی سیاستهای فرهنگی ایران
اهداف جزئی:
شناسایی اجزای مختلف سیاستها شامل مبانی، اهداف، سیاست و ابزار
شناسایی تعریفی از فرهنگ که بر سیاستگذاری حاکم است
شناسایی سرمشق و منشا تدوین سیاستها
شناسایی علل تدوین سیاست فرهنگی (کارکرد مورد انتظار)
شناسایی حوزههایی که تحت سیاستگذاری قرار گرفته است
شناسایی محدوده فرهنگ و استقلال یا آمیختگی حوزه فرهنگ با دیگر حوزه ها
شناسایی ویژگیهای مورد تاکید از فرهنگ
شناسایی ابزار اجرا یا نهاد متولی سیاست
متغیرها و مقوله ها:
الف- نوع
ارزش و مبانی (بیان کردن مبانی سیاستگذاری و ارزشگذاری برای اهداف)
هدف کیفی (مشخص کردن مقصد به صورت کلی و کیفی)
هدف کمی (مشخص کردن مقصد به صورت جزئی و با عدد و رقم)
سیاست (مشخص کردن راهحلها، نهادها و مسئولیتها)
ب- تعریف فرهنگ

1. 1. هنجاری (تعریف فرهنگ برتر، تشویق و ترویج آن)

1. 1. توصیفی (تعریف انسانشناختی، در نظر گرفتن فرهنگ در کلیت زندگی و با تنوع و تکثر آن)

1. 1. اسنادی (کالاها و محصولات هنری و فرهنگی)

پ- سرمشق و منشا
شریعتگرا (مبتنی بر ارزشهای دینی و ترویج آنها)
واقعگرا (در نظر گرفتن تکثر قومی و مذهبی و فرهنگی، امور عرفی)
توسعهگرا (در خدمت گرفتن فرهنگ برای توسعه)
ت- کارکرد مورد انتظار از فرهنگ (علت تدوین)
کمک به توسعه و پیشرفت
آفرینش هنری
پرورش اندیشه ها و استعدادها

Sharma, P., B. Sivakumaran and R. Marshall (2010). “Impulse buying and variety seeking: A trait-correlates perspective.” Journal of Business Research 63(3): 276-283.
Silvera, D. H., A. M. Lavack and F. Kropp (2008). “Impulse buying: the role of affect, social influence, and subjective wellbeing.” Journal of Consumer Marketing 25(1): 23-33.
Simon, H. A. (1955). A behavioral model of rational choice. Quarterly Journal of Economics, 69, 99–۱۱۸٫
Solomon, M. R., C. Surprenant, J. A. Czepiel and E. G. Gutman (1985). “A role theory perspective on dyadic interactions: the service encounter.” The Journal of Marketing: 99-111.
Stern, H. (1962). “The significance of impulse buying today.” The Journal of Marketing: 59-62.
Tanaka, J. S. and G. J. Huba (1984). “Confirmatory hierarchical factor analyses of psychological distress measures.” Journal of personality and social psychology 46(3): 621.
Tellegen, A. (1982). Brief manual for the Multidimensional Personality
Questionnaire. Unpublished manuscript, University of Minnesota,MN
Tremblay, A. J. (2005). “Impulse buying behavior: Impulse buying behavior among college students in the borderlands.”
Trope, Y., & Fishbach, A. (2000). Counteractive self-control in overcoming temptation. Journal of Personality and Social Psychology, 79, 493–۵۰۶٫
Trope, Y., & Liberman, N. (2010). Construal-level theory of psychological distance. Psychological Review, 117, 440–۴۶۳٫
Tversky, A. and D. Kahneman (1981). “The framing of decisions and the psychology of choice.” Science 211(4481): 453-458.
Verplanken, B. and A. Herabadi (2001). “Individual differences in impulse buying tendency: Feeling and no thinking.” European Journal of personality 15(S1): S71-S83.
Verplanken, B. and A. Sato (2011). “The psychology of impulse buying: An integrative self-regulation approach.” Journal of Consumer Policy 34(2): 197-210.
Wansink, B. and S. B. Park (2000). “Methods and measures that profile heavy users.” Journal of Advertising Research 40(4): 61-72.
Youn, S., & Faber, R. J. (2000). Impulse buying: its relation to personality traits and cues. Advances in consumer research, ۲۷, ۱۷۹-۱۸۵٫
Yurchisin, J. and K. K. Johnson (2004). “Compulsive buying behavior and its relationship to perceived social status associated with buying, materialism, self‐esteem, and apparel‐product involvement.” Family and Consumer Sciences Research Journal 32(3): 291-314
پیوست شماره ۱ - پرسشنامه ها
به نام خدا
دانشجوی عزیز
ضمن عرض سلام و وقت‌ بخیر
پرسشنامه‌ای که پیش‌روی شماست، در راستای پژوهشی پیرامون رفتار مصرف‌کنندگان پوشاک، تهیه شده است. از آنجایی که ارتقای کیفی این پژوهش به پاسخ‌های شما بستگی دارد، محقق بر خود لازم می‌داند پیشاپیش از وقتی که برای خواندن سوالات و پاسخ دقیق به آنها، صرف می‌نمایید، قدردانی نماید. قابل ذکر است که کلیه نظرات و اطلاعات شخصی شما محرمانه تلقی شده و فقط در جهت اهداف پژوهشی این تحقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد.

.
M
خلیلی
دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگا‌نی
دانشگاه علامه طباطبایی
mrtzkhalili@yahoo.com
به طور کلی پوشاک و البسه برای شما:
(به هر سطر جداگانه پاسخ دهید)