• « ثُمَ جَعَلناکُم خلائِفَ فِی الارضِ مِن بَعدِهِم لِنَنظُرَ کَیفَ تَعمَلونَ »(سوره یونس، آیه ۱۴).

سپس شما را در زمین جانشین قرار دادیم تا ببینیم شما چگونه عمل می کنید.

1. توجه کافی به کارهای کوچک در امر نظارت و کنترل کامل؛

• « … اِن تَکُ مِثقالَ حَبَّه مِن خَردَلٍ … یَاتِ بِهَا اللهُ »(سوره لقمان، آیه ۱۶).

لقمان در سفارش به پسرش ‌در مورد حسابرسی و نظارت خدا بر اعمال انسان می‌گوید: اگر عمل تو همسنگ دانهء خردلی هم باشد خدا ان را به حساب می اورد.

1. نظارت و بازرسی چهره به چهره و همچنین حضور و غیاب آن ها؛

• « وَتفَقَّد الطَّیرَ فَقالَ ما لِیَ لا اَرَی الهُدهُدَ ام کانَ مِنَ الغائِبینَ »(سوره نمل،آیه ۲۰).

حضرت سلیمان حال پرندگان را که ملازم رکابش بودند جویا شد؛ هدهد در میان آن ها نبود. گفت: مرا چه شده است که هدهد را نمی بینم؟ ایا او از انان است که غیبت کرده‌اند؟

۲-۲-۱۳ هرم نظارت و کنترل در مدیریت اسلامی:

هرم نظارتی در اسلام را با توجه به ایات و روایات می توان به شرح زیر نشان داد:

در این هرم نظارت بر خویشتن یا خود کنترلی پایه و اساس نظارت را می‌سازد و مبنایی جهت نظارت می‌باشد و اهمیت بسزایی دارد.

.

فصل سوم

معیارهای

نظارت وکنترل

۳-۱ مقدمه:

۳-۱ مقدمه:

مبانی و سیستم های وضعی گوناگون، در گذشته و حال برای اجرا قوانین و مقررات، و نظارت بر آن ها تنها بر نیروی حاکم تکیه داشته است. لذا معیارهای دقیقی از انچه که ضامن اجرای قوانین و مقررات باشد و همچنین از انحراف آن ها جلوگیری کند مطرح نبوده است. و همیشه تمام برنامه ها از کاستیهایی رنج می بردند که با درصدی خطا همراه بوده اند که صحت و دقت این برنامه ها را کاهش می‌دادند.

دین اسلام دارای نظم و قانون خاصی است که صحت و درستی مسیر و راه رسیدن به اهداف والای انسانی را تضمین می‌کند. ضمانتهایی که اسلام برای اجرا احکام و نظام خود در نظر دارد و از انحراف آن ها جلوگیری می‌کند بر سه معیار بنا نهاده شده است: ۱) ضمانت اول خود انسان. نیروی باز دارنده درون انسان یعنی ایمان و تقوای الهی. اسلام با پرورش این بعد در دلهای مسلمین به دنبال یک وجدان اگاه و بیدار می‌باشد و کارها را از نقطه ی شروع سرو سامان می‌دهد. در قران گاهی با وعده وعید و گاهی با فراخواندن فطرت پاک و سالم انسان، نیرو های خیر و خوبی را در درون او زنده می‌کند. در نتیجه انسان فردی خود کنترل می‌گردد و در مواجه با مشکلات و سختی ها براحتی کنار نمی رود. ۲) ضمانت دوم نظارت و کنترل سازمانی. یعنی قدرت حکومت در جلوگیری از انحرافات و بازدارندگی از ان است. سازمان‌های جامعه اسلامی می بایستی برای رسیدن به اهداف خود به خوبی از آن ها حفظ و حراست کنند و در صورت کجی و کاستی از انحراف آن ها جلوگیری نمایند. این امر توسط ناظران و بازرسان به صورت مخفیانه و مستقیم اعمال می‌گردد تا ضامن اجرای دقیق برنامه ها باشند.۳) نیروی جامعه ضمانت سوم. نیروی جامعه به عنوان توان بالقوه ای است که می توان از ان جهت پیشبرد اهداف جامعه استفاده کرد. که امر به معروف ونهی از منکر از ان ناشی می‌شوند و حفظ و حراست از اهداف جامعه کمک می‌کنند.

حال با کندوکاوهای صورت گرفته محقق نظارت و کنترل را در سه سطح فردی، سازمانی، و جامعه تقسیم و به تبیین مبانی نظری و مفهومی از دیدگاه مدیریت و همچنین مکتب اسلام پرداخته است. و بر اساس همین سه سطح به سوالات فرعی در پایان نامه پاسخ داده خواهد شد.

حال با کندوکاوهای صورت گرفته محقق نظارت و کنترل را در سه سطح فردی، سازمانی، و جامعه تقسیم و به تبیین مبانی نظری و مفهومی از دیدگاه مدیریت و همچنین مکتب اسلام پرداخته است. و بر اساس همین سه سطح به سوالات فرعی در پایان نامه پاسخ داده خواهد شد.

۳-۱-۱ بخش اول : سطح فردی

مقدمه:

بدون شک مدیران سازمان‌ها دارای وظایف و نقشهایی هستند که انجام آن ها زمینه ساز دست یابی به اهداف سازمان می‌باشد. یکی از ان وظایف نظارت و کنترل است که در مواردی بخش عمده ای از وقت مقدمه:

بدون شک مدیران سازمان‌ها دارای وظایف و نقشهایی هستند که انجام آن ها زمینه ساز دست یابی به اهداف سازمان می‌باشد. یکی از ان وظایف نظارت و کنترل است که در مواردی بخش عمده ای از وقت مدیران را به خود اختصاص می‌دهد. بازرسی و نظارت از واحدها در هنگام کار، مراجعه ی موردی و… موجب کاهش عملکرد مدیران در دیگر وظایف و نقش ها می‌گردد. از طرفی اگر نظارتی دقیق بر روی کارکنان اعمال نشود آن ها از زیر بار وظایف و مسئولیت‌های خود شانه خالی می‌کنند از این رو مدیران می بایست همواره انان را مورد نظارت جدی قرار دهند و پیگیر امور باشند. تا سازمان به اهداف اتی خود دست یابد. از سوی دیگر، چنین نظارت دقیقی برکارکنان متخصص و نیروی انسانی سطح بالا نتنها موجب افزایش راندمان کاری نمی شود بلکه احساس اعتماد وحس مهم بودن و استقلال کاری را نیز از فرد می‌گیرد. برای رهایی از این معضل می بایست به دنبال راهی بود که مکمل نظارت مدیر باشد. در صورتی که علاوه بر نظارت از سوی مدیر، فرد نیز از درون ناظر و کنترل کننده ی رفتار و عملکرد خویش باشد. که این همان خودکنترلی است. خودکنترل بودن انسان را در کارها میانه رو می‌کند و از خطاها دور نگه می‌دارد و انسان را به خدا نزدیکتر می‌کند.

بهترین و عالی ترین مقام برای انسان‌ها، قرب به خداوند است. مقامی که انسان بین خود وخدایش فاصله ای احساس ننماید. همان‌ طور که بین خداوند و انسان فاصله ای نیست انسانی که بین خود و خداوند فاصله ای نبیند و خداوند را در همه حال اگاه و محیط ‌بر اعمال و رفتارش دید همه ی هستی خود را در راه اهدافش فدا و نثار خواهد نمود(جوادی املی، ۱۳۷۶، ص۴۵ تا ۴۶).

می توان اینطور بیان نمود تفاوت‌های بنیادی و اساسی نظارت و کنترل در جوامع اسلامی و مادی نظارت خداوند بر همه ی اعمال و رفتار انسان‌ها در همه حال و اعتقاد به ‌پاسخ‌گویی‌ در روز وعده (معاد) است(جاسبی، ۱۳۷۱، ص ۴۱).

خداوند در ایات مختلفی این امر را صراحتا برای انسان‌ها بیان می فرمایند:

• «ما یَلفِظُ مِن قُولَ الا لَدَیهِ رِقیبُ عَتیدٌ»(سوره ق ایه ۱۸).

«سخنی جاری نمی شود مگر اینکه رقیب و عتید می نویسند»

• «وَلا تُطِع مَن اَغفَلنا قَلبَهُ عَن ذِکرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَئهُ وَکَانَ اَمرُهُ فُرُطاً»(سوره کهف ایه ۲۸).

« و فرمانبرداری مکن از کسانی که دلهایشان از یاد خدا غافل است و تبعیت از هوای نفس می‌کنند وکارشان افراط و تفریط است ».

• «وَلا تُطِع مَن اَغفَلنا قَلبَهُ عَن ذِکرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَئهُ وَکَانَ اَمرُهُ فُرُطاً»(سوره کهف ایه ۲۸).

« و فرمانبرداری مکن از کسانی که دلهایشان از یاد خدا غافل است و تبعیت از هوای نفس می‌کنند وکارشان افراط و تفریط است ».

۳-۱-۲ تعریف خودکنترلی: