اثرات اجتماعی درک شده توسط فرد برای انجام یا عدم انجام رفتار هدف اشاره دارد. افراد غالباً برمبنای ادراکاتشان از آنچه که دیگران (دوستان، خانواده، همکاران و…) فکر می کنند باید انجام دهند، عمل می کنند و قصد آنها جهت پذیرش رفتار به صورت بالقوه متاثر از افرادی است که ارتباطات نزدیکی با آنها دارند.(لوچ^[۷۸] ، ۲۰۰۳). اثرات اجتماعی را می توان به دو بخش پیام و ارسال کننده پیام تقسیم کرد. هرکدام از این دو بخش می تواند چگونگی شکل گیری تصمیم افراد جهت آشنایی با فناوری جدید را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین ارسال کننده پیام می تواند تاثیر مستقیمی بر قصد استفاده از فناوری بگذارد (دیاز و میشل ، ۲۰۱۰).اثرات اجتماعی بیان میکند که افراد مهم درباره کاربرد یا عدم کاربرد فناوری جدید توسط کاربر چگونه فکر می کنند. تحقیقات مختلف بیان می دارند که دوستان ، خانواده ، افراد فامیل و هم دانشگاهی ها، گروه های تاثیر گذار بر اثرات اجتماعی هستند .مدل TAM2 اثرات اجتماعی را به عنوان یکی از عواملی معرفی می کند که مواجهه افراد با فناوری و پذیرش و یا رد آن را تحت تاثیر قرار می دهد. اثرات اجتماعی به عنوان یکی از تعیین کننده های مستقیم قصد استفاده است و تاثیر مستقیمی که اثرات اجتماعی بر قصد استفاده دارد این است که مردم حتی اگر قصد یک رفتار و یا عواقب آن را نداشته باشند ممکن است آن رفتار را به نمایش بگذارند. بنابراین یک فرد در جهت پیروی از دیگران رفتارهایی را از خود ساطع می کنند.

۲-۹-۹-۸- شرایط تسهیل گر :
درجه ای که یک فرد اعتقاد دارد که یک سازمان و زیربنای فنی جهت حمایت از سیستم وجود دارد. تاثیر شرایط تسهیل گر می بایست مدیران را نسبت به موانع ممکن در جهت کاربرد مطلع کند. عامل تعیین کننده شرایط تسهیل گر طبق تحقیقات انجام شده در پیش بینی قصد استفاده فاقد اهمیت، شناسایی شد، اما در تعیین استفاده از فناوری مهم است. در واقع شرایط تسهیل گر همان موانع فنی و سازمانی هستند. این متغیر هم مثل انتظار تلاش قدرت پیش بینی استفاده از فناوری و امکان کاهش آن را دارد. (دیاز و میشل ، ۲۰۱۰) محققان پیشنهاد دادند که نبود منابع تسهیل گر نشانه موانع کاربردی است و ممکن است مانع قصد استفاده از فناوری شود. در هر حال وجود منابع تسهیل گر نمی تواند کاربران را به کاربرد سیستم ترغیب کند. علاوه بر این محققان دریافتند که شرایط تسهیل گر عمدتاً به استفاده واقعی مربوط می شوند. (القحطانی و همکاران ، ۲۰۰۷) البته عامل شرایط تسهیل گر کمترین عامل مورد مطالعه در تئوری ها و مدل های موجود است. بعضی از بررسی ها نشان می دهد که شرایط تسهیل گر عامل مهمی در ترغیب افراد به استفاده از سیستم ها و فناوری هاست. بنابراین فرض شد که عامل تعیین کننده شرایط تسهیل گر تعیین کننده مستقیمی است و انتظار می رود که این عامل رفتار استفاده را تحت تاثیر قرار دهد. تامسون و همکاران اظهار کردند که حمایت از کاربران سیستم های رایانه ای می تواند نوعی شرایط تسهیل گر باشد که کاربرد سیستم را تحت تاثیر قرار می دهد. با آموزش کاربران و کمک به آنها در هنگام مواجه شدن با مشکلات رایانه ای، می توان بعضی از موانع بالقوه جهت استفاده از رایانه را کاهش داد و یا رفع کرد. به گفته تیلور و تاد^[۷۹] منابع تسهیل گر درک شده توسط افراد دیدگاه آنان را درباره پذیرش و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات تحت تاثیر قرار می دهد. شرایط تسهیل گر عواملی همچون حمایت های سازمانی، آموزش و فراهم کردن حمایت های رایانه ای را شامل می شود.
۲-۹-۹-۹- اضطراب :
اضطراب استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ، اغلب یک جنبه ناخوشایند دارد، اضطراب و حالت‌های احساسی مشابه نه تنها می‌توانند بر تعامل تاثیر گذارند، بلکه بر بهره‌وری، یادگیری، روابط اجتماعی و در مجموع بر رفاه تاثیر می‌گذارند. تمایل فرد به استفاده از رایانه به عنوان یک امر ناراحت‌کننده و اضطراب‌آور است. به عبارت دیگر، نگرانی در مورد از دست دادن داده‌های مهم یا از بین رفتن تجهیزات رایانه‌ای یا سایر اشتباهات است. محققان اضطراب رایانه‌ای را به عنوان حالتی ذهنی که منجر به ترسناکی یا بیمناک بودن در زمان تمایل به استفاده از رایانه یا در زمان استفاده از رایانه می‌شود، تعریف کرده‌اند(تونگ و چانگ^[۸۰] ، ۲۰۰۸). هر چقدر اضطراب افراد در استفاده از رایانه بیشتر باشد، آنها احتمالا کمتر از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده خواهند کرد. ممکن است کاربران، رایانه را به عنوان پدیده ای در نظر بگیرند که اضطراب آنها را افزایش می دهد. اضطراب رایانه ای به عنوان عامل تعیین کننده پذیرش نام برده شده است. (فارلند^[۸۱] و همیلتون^[۸۲] ، ۲۰۰۶)
بخش دوم :
پیشینه تحقیق
۲-۲- پیشینه تحقیق :
بسیاری از پژوهشگران برای بررسی موضوعات و مسائل مربوط به یک حوزه، از مدلها و الگوهای معتبر موجود در آن حوزه استفاده می کنند. چنانکه گفته شد، در زمینه پذیرش فناوری اطلاعات نیز مدلهایی وجود دارد که اعتبار آنها در پژوهشهایی گوناگون مورد تائید است.
از هنگام ارائه مدل پذیرش فناوری، استفاده های مکرری از آن در پژوهشها به عمل آمده که تقریباً همگی آنها در حوزه فناوری اطلاعات بوده است . پیژپرس^[۸۳] ٨۵ مقاله را که تحقیقات انجام شده با مدل پذیرش فناوری را نشان می دهد فهرست کرده و در عین حال معتقد است که این فهرست تنها بخشی از مقالات ذیربط را در بر می گیرد (پیژپرس ، ۲۰۰۱) . طبق گزارش انستیتوی اطلاعات علمی (ISI) تا ژانویه ٢٠٠٠ ، تعداد ۴٢۴ مقاله به دو مقاله معرفی این مدل ارجاع داده اند (ونکاتش و دیویس ، ۲۰۰۰ ) و (دیویس و همکاران ، ۱۹۸۹ ).
۲-۲-۱- تحقیقات داخلی :
محقر و شیر محمدی (۱۳۸۳) در پژوهشی که درباره توسعه مدل پذیرش فناوری (TAM) در وزارت کشور ، بر روی کاربران سیستم اتوماسیون اداری در ساختمان مرکزی وزارت کشور که شامل کارکنان چند معاونت بودند انجام شد و به نتایج زیر دست یافتند، ادراک سهولت استفاده بر ادراک سودمندی تأثیر می گذارد و رابطه مثبت و معنی دار، با ضریب همبستگی بالا میان سازه های ادراکات ، تمایل به استفاده و استفاده واقعی وجود دارد . سازه های گروه تأثیرات اجتماعی رابطه مثبت شدیدی با سودمندی ادراک شده دارند . کارایی فردی افراد نسبت به سیستم های رایانه ای همواره در این پژوهش رابطه مستقیم با سهولت استفاده را نشان می دهد ، افراد در هنگام مواجهه با مشکل استفاده از فناوری اطلاعات تمایل دارند یک مرجع در دسترس و آماده برای راهنمائی و حل مشکل آنها وجود داشته باشد ، و جهت گنجاندن فعالیتهای تسهیل در پذیرش فناوری اطلاعات در برنامه ریزی های راهبردی و عملیاتی ، کدام نواحی باید مورد توجه قرار گیرند و میزان تأثیر گذاری هر یک از عوامل به چه میزان می باشد ، تا بتوان بر مبنای آن دست به اقدامات لازم زد.
شیخ شعاعی (۱۳۸۷) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی عوامل مؤ ثر بر پذیرش فناوری اطلاعات توسط کتابداران دانشکده های فنی دانشگاه های دولتی تهران »به نتایج زیر دست یافت. یافته های پژوهش او نشان داده است که همه متغیرهای مستقل (برداشت ذهنی از مفید بودن ، برداشت ذهنی از آسانی استفاده، نگرش نسبت به استفاده، و تصمیم به استفاده از فناوری اطلاعات ) بر متغیر وابسته تأثیر می گذارند. متغیر « تصمیم به استفاده » به صورت مستقیم و پس از آن، به ترتیب متغیرهای نگرش نسبت به استفاده، برداشت ذهنی از آسانی استفاده، و برداشت ذهنی از مفید بودن به صورت غیرمستقیم بیشترین تأثیر را بر استفاده از فناوری اطلاعات دارند.
صمدی ، شمس و پروین (۱۳۸۶) در پژوهشی تحت عنوان « آزمون مدل پذیرش فناوری در گروه دانشجویان (منتخب دانشگاه ) دانشکده مدیریت دانشگاه تهران » که حجم نمونه تحقیق تعداد ۳۳۰ دانشجو در سه مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری بودند که به نتایج زیر دست یافتند: این مطالعه اهمیت و همبستگی بین استفاده از اینترنت و عوامل تعیین کننده آن و همچنین عامل جنسیت که بر استفاده از اینترنت در میزان مفید بودن و سهولت درک شده تفاوت معناداری وجود ندارد و در عامل وضعیت سکونت بر استفاده از اینترنت در میزان مفید بودن درک شده تفاوت معنا داری وجود ندارد ولی در سهولت درک شده تفاوت معنا داری وجود دارد.
احمدی ده قطب الدینی (۱۳۸۷) در پژوهشی تحت عنوان « بررسی رابطه تجربه کار با رایانه ، تناسب تکلیف - فناوری ، خودکارآمدی رایانه ، اضطراب رایانه ، لذت ادراک شده رایانه ، سازه های مدل پذیرش فناوری دیویس» در دانشگاه آزاد اسلامی واحد انار و به نتایج زیر دریافت: سهولت کاربرد ادراک شده رایانه با سودمندی ادراک شده رایانه و نگرش نسبت به کاربرد رایانه رابطه مثبت دارد ؛ سودمندی ادراک شده کاربرد رایانه با نگرش نسبت به کاربرد رایانه و نیت رفتاری کاربرد رایانه رابطه مثبت دارد ؛ نگرش نسبت به کاربرد رایانه با نیت رفتاری کاربرد رایانه رابطه مثبت دارد و نیت رفتاری کاربرد رایانه با کاربرد واقعی رایانه رابطه مثبت دارد .
قربانی زاده و دلجو (۱۳۹۰) در پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر پذیرش سامانه مدیریت شهری تهران (۱۳۷) توسط شهروندان» به بررسی میزان پذیرش و تمایل شهروندان تهرانی از مرکز تازه تأسیس سامانه ۱۳۷ پرداختند و این تحقیق از طریق به کارگیری مدل پذیرش فناوریTAM مورد آزمون قرار گرفت و به نتایجی دست یافتند: پژوهش حاکی از آن است که مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر پذیرش سامانه ۱۳۷ توسط شهروندان «درک سهولت استفاده از سامانه» است و عامل «درک سودمندی و احساس مفید بودن سامانه» نیز می‌تواند در میزان استفاده عملی شهروندان از آن تأثیر به‌سزایی داشته باشد متغیرهای سهولت استفاده و سودمندی درک شده با کاربرد و استفاده از فناوری مدیریت شهری ۱۳۷ ارتباط معنی‌داری داشتند و هم‌چنین متغیر سهولت استفاده درک شده بر سودمندی درک شده نیز تأثیرگذاری قوی داشت و نهایتاً شاخص‌های اندازه‌گیری شده برازش حاکی از برازش نیکویی مدل با داده‌های میدانی تحقیق بود. متغیرهای مستقل سطح تحصیلات و اطلاع‌رسانی فراگیر در این مدل با متغیرهای میانجی خود یعنی سودمندی درک شده و سهولت استفاده درک شده ارتباط مؤثری داشتند ولی ارتباط معنی داری بین متغیرهای سن، جنسیت و محل سکونت با متغیرهای سودمندی و سهولت استفاده از سامانه ۱۳۷ مشاهده نگردید.
امیرشاهی و باروتی (۱۳۸۵) در پژوهشی با عنوان «ارائه مدل مفهومی پذیرش فناوری اطلاعات برای کارکنان سیستم بانکی کارکنان بانک صادرات در شهر تهران» عوامل موثر بر پذیرش فناوری اطلاعات شامل سودمندی ادراک شده استفاده از فناوری ، سهولت ادراک شده استفاده از فناوری، تاثیرات اجتماعی (فشار رقابتی ، هنجار ذهنی ، وجهه)، رضایت مشتری، کیفیت خروجی، ویژگیهای کارکنان (نگرش، تشویش، لذت ادراکی ، خودباوری کامپیوتری)، که تسهیل کننده های سازمانی و تجربه بودند را مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصل از این تحقیق برخلاف مطالعات گذشته نشان داد که عامل لذت ادراکی که در کشورهای در حال توسعه مورد مطالعه محققان دیگر، جز عوامل موثر بر پذیرش فناوری نبود، در کشور ایران جز این عوامل شناسایی شد. در بخش پایانی تحقیق نیز، با توجه به یافته های آن، توصیه هایی برای افزایش سرعت پذیرش فناوری توسط کاربران در نظام بانکی کشور ارائه گردید .
۲-۲-۲- تحقیقات خارجی :
وو^[۸۴] و همکاران (۲۰۰۸) در تحقیقی با عنوان «استفاده از نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری جهت کنکاش مدل رفتاری کاربران نسل سوم ارتباطات سیار» به نتایج ذیل دست یافتند:
انتظار عملکرد کاربران از خدمات نسل سوم ارتباطات سیار ، اثر مثبت نسبت به قصد رفتاری و رفتار استفاده دارد. الویتهای مصرف کنندگان نسبت به خدمات نسل سوم نبایستی بر رضایتشان برای خدمات نسل سوم ارتباطات سیار اثر کند، زیرا کارکردهای خدمات نسل سوم بمراتب بیشتر از کارکردهای خدمات نسل دوم است و مصرف کنندگان می توانند مشترک ارتباطات و برند تلفن سلولی را به آسانی تغییر دهند.
درباره شرایط تسهیل گر کاربران خدمات نسل سوم ارتباطات سیار، اثر مثبت نسبت به قصد رفتاری و رفتار استفاده دارد و اثرش نسبت به تمامیت سامانه بیشتر است. سامانه وب سایت اولاً باید دقیق باشد و آخرین اطلاعات را به منظور جذب مصرف کنندگان فراهم نماید، ثانیاً کیفیت اتصال وب سایت بر تمایل مصرف کنندگان اثر خواهد کرد بعبارتی کیفیت اتصال کاربر باعث افزایش علاقه کاربر به استفاده از وب سایت می گردد .
درخصوص اثرات اجتماعی کاربران خدمات نسل سوم ارتباطات سیار ، اثر مثبت نسبت به قصد رفتاری و رفتار استفاده دارد. خانواده و دوستان مصرف کنندگان می توانند بر آنها جهت استفاده از خدمات نسل سوم ارتباطات سیار اثرگذار باشند.
پیرامون قصد رفتاری خدمات نسل سوم ارتباطات سیار ، اثر مثبت نسبت به رفتار استفاده دارد ، درحالیکه نرخ اثر آن کاهش یافته است. جذب طبیعی مصرف کنندگان به استفاده از خدمات نسل سوم ارتباطات سیار ، آسان است و آنگاه می تواند بر تمایل مصرف کنندگان به استفاده متوالی از آن اثر کند.
وینسنت چو و آیریس چیونگ^[۸۵] (۲۰۰۴) به مطالعه پذیرش خدمات قانونی آنلاین در بخش مدیریت دانشگاه وابسته به تدریس هنرهای فنی در هنگ کنگ پرداختند . پژوهش صورت گرفته تعیین کننده های رضایت مشتری از سرویسهای قانونی آنلاین در مشتریان سازمان تجارت الکترونیکی در هنگ کنگ است . این طرح از مدل پذیرش فناوری (TAM) و سه مدل دیگر از قبیل تئوری رفتار برنامه ریزی شده (TPB) و تئوری عمل مستدل (TRA) و تئوری اشاعه نو آوری (IDT) با ۲۰۷ پرسشنامه معتبر جمع آوری شد ، تا تعیین کند عوامل مهمی که تأثیر می گذارند بر روی نیت رفتاری مشتری که خدمات قانونی آنلاین و متعلقات اصلیشان را بپذیرند . یافته های سنجش موجود آشکار می کند که سهولت کاربرد ادراک شده ، سودمندی ادراک شده ، پیچیدگی و اعتماد ، تعیین کننده های اولیه مصرف کنندگان نیت رفتاری مشتری برای استفاده از سرویسهای آنلاین هستند . یافته های پژوهش یکسری بینش نظری بر رفتار مصرف کننده در جستجوی خدمات حرفه ای در محیط آنلاین فراهم می کنند . ممکن است برای تهیه کنندگان سرویس قانونی مفید باشند که پذیرش و خدمات قانونی آنلاین را ترویج دهند . و یک سهمی را در بازار تجارت الکترونیکی که از لحاظ اینترنت آسان باشد را بدست آورند . مدل پژوهشی نه تنها عوامل مختلف موثر بر تشکیل و ایجاد نیت رفتاری شکل می دهد بلکه روابط متقابل را میان تعیین کننده ها نشان می دهد . در پیش بینی ورود چشم انداز جدید برای خدمات آنلاین یافته های این پژوهش شرکتهای قانونی و تهیه کنندگان سرویس قانونی با مقداری بینش در درک رفتاری مشتری برای پذیرش تکنولوژی جدید را فراهم می کند. اول اینکه ، نظریات مدل پذیرش فناوری(TAM) و تئوری عمل مستدل (TRA) و تئوری اشاعه نوآوری (IDT) هنوز با نفوذ و سودمند هستند در پیش بینی و توضیح دادن نیتهای رفتاری استفاده کنندگان سازمان تجارت الکترونیکی . دوم اینکه ، نیت رفتاری مصرف کننده برای پذیرش خدمات قانونی آنلاین می تواند از نگرششان به طرف خدمات قانونی آنلاین استفاده کرد . سوم اینکه ، هم پیچیدگی و هم سهولت کاربرد ادراک شده بر روی سودمندی ادراک شده تأثیر می گذارند . و چهارم اینکه ، اعتماد در اینترنت و اعتماد در فراهم آورندگان خدمات بر روی خطرات ادراک شده تأثیر می گذارند . یافته های دریافتی واضح نشان می دهد که پاسخ دهندگان خطرات بزرگتری را درک می کنند ، از لحاظ اعتماد و امنیت اطلاعات داده های شخصی در اینترنت برای خدمات قانونی آنلاین به جای خرید آنلاین . برای حل و فصل این معضل ، شرکتهای قانونی و خدمات قانونی باید سادگی استفاده از خدمات آنلاین را تضمین و راهکارهای آموزشی را ارائه و همه ابزارهایی که در حفاظت حریم خصوصی و امنیت مشتری می شود را بیمه کنند.
اسپیسی و گولدینگ و مورای^[۸۶] (۲۰۰۴) در پژوهشی ویژگی هایی از کارمندان کتابخانه های عمومی را که بر نگرش آنها نسبت به اینترنت تأثیر گذاشته بررسی نموده اند. در این پژوهش، تأثیر جنس، سن، مهارت های رایانه ای و… تجربه هایی در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات و هنجار ذهنی بررسی شده اند. یافته های این مطالعه حاکی از آن است که نوع پست و سمت کنونی کارمندان بر روی برداشت ذهنی آنها نسبت به استفاده آسان از اینترنت تأثیر گذاشته است. اکثر کارمندان دارای مهارت های رایانه ای بوده اند و استفاده از اینترنت را آسان دانسته، اغلب با آن کار کرده اند و قصد استفاده مجدد از رایانه و اینترنت را دارند.
ثرین^[۸۷] (۲۰۰۳) پذیرش مدل پذیرش فناوری در بین نوجوانان نروژی را بررسی کرده و با تمرکز بر رفتار و توان پذیرش مدل پذیرش فناوری بر مبنای دو فرضیه اساسی،( سهولت کاربرد و سودمندی) عوامل مؤثر بر پذیرش این فناوریها را تقسیم بندی کرده است . بر اساس نخستین فرضیه او مبنی بر وجود رابطه بین مدل پذیرش فناوری و کاربران برای پذیرش این فناوری ها، عوامل مؤثر بر پذیرش عبارت اند از ویژگی های مدل پذیرش فناوری ، ویژگی های کاربر، و ویژگی های مربوط به ارتباط بین مدل پذیرش فناوری و کاربر . در فرضیه دوم، وجود احساس نیاز به مدل پذیرش فناوری و وجود امکانات برای پذیرش آن دو شرط اساسی پذیرش برشمرده شده اند . او ماتریس دوبعدی(یکی، خواسته ها و امکانات و دیگری، کاربر، مدل پذیرش فناوری ) را درشش طبقه عوامل مؤثر بر پذیرش مدل پذیرش فناوری را ارائه کرده و نیز درآمد خانوار کاربر را عاملی مؤثر بر پذیرش مدل پذیرش فناوری دانسته است.
جدول (۲-۴) چارچوب دو بعدی پذیرش ICT (ثرین ، ۲۰۰۳)