• • • • 1. 1. گسترش نوآوری

         

         

     

     

یکی از تئوری های مفهوم تطبیق و پذیرش فناوری، تئوری گسترش نوآوری است. این تئوری به بررسی چگونگی ، چرایی و نرخ گسترش ایده ها و فناوری های جدید در جامعه می پردازد. هرچند مفهوم گسترش نوآوری در قرن نوزدهم مطرح شده بود اما این مفهوم با مطالعاتی که توسط راجرز^[۲۰] روی پانصد مورد مختلف انجام گرفت به یک نظریه قوی تبدیل شد.
راجرز (۱۹۹۵) تئوری گسترش نوآوری را اینگونه تعریف می کند: “شناسایی چگونگی گسترش و عمومیت پیدا کردن یک پدیده جدید در طول زمان در یک جامعه “. او بیان می کند که ” یک نوآوری درواقع یک ایده یا عملی است که برای افراد تازگی داشته و قبلا با آن برخورد نکرده بودند ” ( Rogers,1995 ,p11 ) . او در مطالعات خود چهار فاکتور کلیدی که در فرایند گسترش نوآوری تاثیر گذار هستند را مشخص کرده است؛ این فاکتورها عبارتند از : ماهیت نوآوری ، نحوه انتقال اطلاعات درباره نوآوری از فردی به فرد دیگر، مدت زمانی که برای گسترش یک نوآوری نیاز است و در آخر جامعه ای که فناوری جدید در آن معرفی می شود. تحقیقاتی که در زمینه گسترش یک نوآوری انجام می گیرند تاثیر این چهار فاکتور بر یکدیگر و بر سایر فاکتورها را مورد بررسی قرار می دهند چرا که نسبت های متفاوت این فاکتورها باعث کاهش یا افزایش سرعت پذیرش در یک جامعه می شود ( Rogers,1995 ) .

راجرز گزینش کنندگان نوآوری ها را بر اساس میزان استقبالی که از نوآوری می کنند به پنج گروه تقسیم بندی کرده است؛ این تقسیم بندی را در شکل ۴٫۲ مشاهده می کنید. او بیان می کند که هرچه از زمان معرفی یک نوآوری سپری شود، گروه های جدید آن را مورد پذیرش قرار می دهند و بر این اساس افرادی را که در اولین فرصت خود را با نوآوری جدید منطبق می کنند در گروه ” نوآوران “^[۲۱] قرار میدهد و به همین ترتیب سایر گروه ها عبارتند از : اقتباس گران اولیه^[۲۲] ، اکثریت اولیه^[۲۳] ، اکثریت متاخر^[۲۴] و عقب ماندگان^[۲۵] .
شکل ‏۲‑۴: تقسیم بندی استقبال کنندگان ( ۱۹۹۵Rogers, )
در شکل ۴٫۲ ، نمودار تیره نشان دهنده فرایند استقبال گروه های پنج گانه از نوآوری می باشد. پس از اینکه همه گروه ها خود را با نوآوری تطبیق دادند ، سهم بازار به مرحله اشباع خود می رسد (نمودار روشنتر) .
همچنین راجرز استقبال جامعه از نوآوری را یک فرایند تصمیم گیری پنج مرحله ای می داند؛ این مراحل در شکل ۵٫۲ به تصویر کشیده شده است که نشان دهنده مراحل دانش، ترغیب ، تصمیم ، پیاده سازی و تایید می باشد . وقتی افراد از وجود یک نوآوری مطلع می شوند ( مرحله آگاهی ) سعی می کنند از ارزش تولید شده توسط آن مطلع شوند ( مرحله ترغیب ) ، پس تصمیم بر امتحان و پیاده سازی آن خواهند گرفت ( مرحله تصمیم و پیاده سازی ) و در نهایت نتیجه تصمیم خود را مورد بررسی قرار می دهند که آیا این نوآوری برای آنها کاربرد دارد یا خیر ( مرحله تایید ) ( Rogers,1995 ) .
شکل ‏۲‑۵: فرایند تصمیم گیری پذیرش نوآوری (۱۹۹۵ Rogers, )
نظریه گسترش نوآوری راجرز یکی از مفیدترین نظریه ها در سنجش میزان استقبال از یک تکنولوژی جدید است و تفاوت در نتایج بدست آمده از این نظریه بیانگر این نکته است که بعضی از افراد یا گروه ها یا جوامع مقاومت بیشتری در برابر تغییرات و نوآوری ها از خود نشان می دهند و بعضی دیگر به راحتی خود را با این نوآوری ها وفق می دهند. این تفاوت در میزان استقبال یکی از خصوصیات نوآوری ها در زمینه دولت الکترونیک هم می باشد؛ بعنوان مثال مقاومت در برابر پیاده سازی ارتباطات با دولت از طریق صفحات وب می تواند بیانگر تردید افراد نسبت به این روش جدید باشد ( Atif Igbal , 2010 ) .
تاکنون افراد زیادی از نظریه گسترش فناوری برای تشریح الگوی پذیرش و پیش بینی میزان موفقیت پیاده سازی یک ایده ، محصول یا فرایند جدید در زمینه های گوناگون اقتصادی ، بازاریابی ، جامعه شناسی ، پزشکی و سایر رشته ها استفاده کرده اند ( Brown,1981; Haygerstrand,1967 ) . مطالعه حاضر نیز برای بررسی و تحلیل دیدگاه و برداشت مردم از سیستم رای گیری آنلاین از این نظریه بهره خواهد برد چرا که تمایل اشخاص به استفاده از تکنولوژی به برداشت آنها از آن تکنولوژی وابسته است ( Agarwal and Prasad, 1998 ) .

• • • • 1. 1. مدل پذیرش فناوری

         

         

     

     

پس از آشنایی با ابعاد تئوری گسترش فناوری ، با رویکرد دومی که به تحلیل فرایند پذیرش و تطبیق تکنولوژی می پردازد آشنا می شویم. گرایش افراد برای استفاده از تکنولوژی های جدید در مدل پذیرش فناوری مورد بررسی قرار می گیرد ( Davis, 1989 ) . پذیرش فناوری مدلی است که بطور خاص به پیش بینی و بررسی گرایش افراد به تکنولوژی های جدید در زمینه رایانه می پردازد ( Hu et al , 1999 ) .
شکل ‏۲‑۶: مدل پذیرش فناوری (۱۹۸۹ Davis , )
مدل پذیرش فناوری که در شکل ۶٫۲ نشان داده شده است به این نکته اشاره می کند که نگرش افراد نسبت به مواردی چون سهولت بکارگیری یک سیستم^[۲۶] و مزایای آن نسبت به سیستم قبلی^[۲۷] روی گرایش آنها برای استفاده از سیستم های جدید مثل انتخابات آنلاین تاثیر گذار است ( Davis ,1989 ) بنابراین در این پژوهش از مدل پذیرش فناوری برای بررسی این نگرش ها استفاده کرده و میزان استفاده احتمالی شهروندان از سیستم انتخابات الکترونیکی را تخمین می زنیم. البته با توجه به اینکه هنوز رای گیری اینترنتی در کشور پیاده سازی نشده است، برای انجام این تخمین، در مرحله جمع آوری داده ها که بصورت پرسشنامه خواهد بود سوالاتی برای مشخص کردن میزان سهولت استفاده از اینترنت و مزایای استفاده از آن مطرح می شوند و در نهایت نتیجه بدست آمده را به مشارکت در رای گیری آنلاین تعمیم خواهیم داد.

• • • • 1. 1. تئوری اعتماد

         

         

     

     

رویکرد سومی که در مبحث پذیرش و تطبیق فناوری مورد بحث قرار می گیرد، نظریه اعتماد می باشد. اعتماد از دو بعد قابل تعریف است ( Driscoll, 1978 ) :