در این آیه پیامبر الهی، حضرت صالح، با صفت خیر خواهی تعریف شده است. اگر حالات سایر انبیای الهی را در قرآن مجید مورد توجّه قرار دهیم ملاحظه می شود که همه آنان چنین بوده اند و با مردم خود با سوز و محبت برخورد میکرده اند، به ویژه رسول خدا i که با پیروان خویش و گروندگان به اسلام با نرمش و رأفت رو به رو میشد. خداوند متعال به پیامبر عظیم الشان اسلام خطاب میکند:
وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ (۸۸) وَقُلْ إِنِّی أَنَا النَّذِیرُ الْمُبِینُ _{(حجر-۸۹)} بال و پر خود را ( به عنوان محبّت و دلسوزی ) برای مردم و مومنین فرود آر و بگو من انذار کننده آشکار میباشم.

خداوند متعال در آیه شریفه آن حضرت را مأمور میسازد که با مومنین با تواضع و محبت بر خورد کرده و پرهای نوازش خود را برای آنان بگستراند!
در آیه دیگر نیز از شدّت محبّت و گذشت و اغماض و سوز و گداز آن بزرگوار سخن به میان می آورد:
sفَبِماَ ۷pyJômu‘ z`ÏiB «!$# |MZÏ۹ öNßgs9 ( öqs9ur |MYä. $ˆàsù xá‹Î=xî É=ù=s)ø۹$# (#q‘ÒxÿR]w ô`ÏB y7Ï۹öqym ( _{(آل عمران- ۱۵۹)} از لطف خدا بود که نسبت به پیروانت مهربان شدی و چنانچه خشن و تند خو بودی، هر آینه مردم دور تو را خالی میکردند.
این آیه نرمش و محبّت بی نظیر رسول خدا را عامل جذب مردم معرفی میکند.
اگر مربی با عشق به تربیت متربیان بپردازد موفق میشود و عشق و محبت، بسیاری از سختی ها و
سنگلاخها را برای انسان، هموار خواهد کرد و او را به قله رفیع فتح و پیروزی خواهد رساند.
۵-۳- دوست داشتن متربیان:
از عوامل موفقیت یک معلم و مربی خوب آن است که شاگردان خود را دوست بدارد تا حدی که بتواند نادانی آنان را تحمل کند.
روابط معلم و شاگرد باید دوستانه و در عین حال محترمانه باشد، اگر معلم توانست این رابطه را ایجاد نماید هرگز از تدریس خسته نخواهد شد و شاگردان نیز از او بیزار و خسته نخواهند شد.
روانشناسان، عامل مهر و محبت و رفق و مدارای با کودکان و خرد سالان و بلکه با بزرگسالان را عامل مهمی در تربیت میدانند و به همین دلیل، عفو و گذشت را بیش از هر گونه عوامل تربیتی دیگر ثمر بخش
بر می شمرند.
پیامبر اکرمi علیرغم همه آزارها، خویشتن را موظف به گذشت وعفو میدانست و احساس میکرد به منظور تربیت صحیح باید رفق و مدارا را پیشه خود ساخته و بدی را با نیکی پاسخ دهد. قرآن کریم نیز پیامبران را خیر خواه و دوست دار مردم معرفی مینماید:
أُبَلِّغُکُمْ رِسَالاتِ رَبّی وَأَنَاْ لَکُمْ نَاصِحٌ أَمِینٌ _{(اعراف-۶۸)}
حضرت هود ۸ خطاب به قوم خود میفرماید: من مبلّغ و پیام آور دستورات الهی هستم و پیوسته خیرخواه و امین شما میباشم.
در یک نگاه مهر ورزی با دیگران، ثروتی بی پایان است که برتر از دارایی های مادی و ذخایر دنیوی است و نیز گنجی گرانقدر و بیکران که دست هیچ طمعکاری بدان نمیرسد.
لقمان حکیم به فرزندش میفرماید:
فرزندم با یکصد تن رفیق و دوست باش و با یک تن هم دشمن مباش. تو در دنیا دو چیز بیشتر نداری : نصیب خدایی و خُلق و خوی تو، و شیوه برخورد و نشست و برخاست تو با مردم. پس با اطرافیانت کینه توزانه بر خورد مکن و به اخلاق خوب و پسندیده عادت نما._{(صدوق،۱۳۷۷،ص۲۵۳)}
معلمی که علاقه به شاگردان ندارد، دلهای آنان به سوی او جلب نمی شود واز همین رو نباید معلم با شاگردان خویش، رفتار بزرگ مآبانه داشته باشد، بلکه باید فروتنی و نرمش را در برخورد با شاگردانش در پیش گیرد.
در روایت داریم رسول خداi برای رعایت احترام و بزرگداشت شخصیت یاران خود، از آنان با کنیه و نام و عنوانِ محبوبِ آنها یاد میکرد._{(حجتی، محمدباقر، ۱۳۵۸،ص۱۷۴)} آن حضرت از این طریق موفق میشد قوت قلب بیشتری به یاران و اصحاب خود بخشیده و محبت آنان را بیش از پیش به سوی خود جلب نماید.
بطور کلی میتوان گفت مربی نسبت به شاگرد، همچون طبیب نسبت به بیمار است که باید جهل و نادانی را در شاگرد درمان کند و از هر دارو و عاملی که برای شفای او امید بخش است استفاده کند، زیرا بیماری جهل از هر نوع بیماری بدنی، سخت تر است و آن درمان نمی شود مگر به واسطه علاقه و دوست داشتن متربی.
۵-۴- ثبات و استقامت:
از دیگر ویژگی های مربّی و معلم موفق آن است که پایدار و ثابت قدم باشد و با هر بادی نلرزد، زیرا موفقیّت و پیروزی هر معلم و مربی بستگی به این خصیصه دارد. اگر موفقیّت انبیاء الهی، دانشمندان و محقّقان،
دانش آموزان و دیگران را مورد توجه قرار دهیم، بواسطه استقامت در این راه بوده است.
در حدیثی از امام صادق ۸ آمده استکه اگر شیعیان و پیروان ما پایداری نمایند، ملائکه خدا با آنان مصافحه نموده و ابرهای آسمانی بر پیکرشان سایه افکنده و نور آنان بر روشنایی خورشید پیروز میگردد. _{(کلینی، ۱۳۶۵، ج۲، ص۲۴۱)}
معلم و مربّی مسلمان باید کیفیّت تبلیغی پیامبران «اولواالعزم» را سر مشق خویش قرار داده و بداند که این راه بسیار پر زحمت و دارای مسئولیّت است و هرگز خستگی بردار نیست و کسی که پرچم پر افتخار تعلیم و تربیت را بر دوش گرفت، باید مصمّم و با اراده ای آهنین، اهداف مقدّس تعلیم و تربیت را دنبال کند و موانعی را که در این راه پیش میآید، با تدبیر عاقلانه از سر راه بر دارد و بدون شکست پذیری به ارشاد و هدایت مردم بپردازد.
در سر گذشت «حضرت نوح ۸» میخوانیم آن بزرگوار ۹۵۰ سال تمام قوم خود را به سوی توحید دعوت کرد، در حالی که بیش از ۸۰ نفر به وی ایمان نیاوردند ولی آن حضرت کوچکترین عقب نشینی نکرد و شب و روز بر تلاشش افزود. _{(مکارم، ۱۳۸۱،ج۲۵،ص۶۶)}
لَقَد $uZù=y™ö‘r& %·nqçR 4’n<Î) ¾ÏmÏBöqs% y]Î۷n=sù öNÎg‹Ïù y#ø۹r& >puZy™ žwÎ) šúüÅ¡÷Hs~ $YB%tæ ãNèdx‹s{r’sù Üc$sùq’Ü۹$# öNèdur tbqßJÎ=»sß _{(عنکبوت-۱۴)}
همچنین رسول خداi به دستور پرودگار عالم که فرمود «فَاستَقِم کَمَا اُمِرت» _{(هود-۱۱۲)} عمل کرد و چنان در برابر مشکلات تبلیغی مقاومت کرد که دنیا را به حیرت افکند و سر انجام سر زمینهای کفر و شرک را از لوث بت و بت پرستی و کرنش در برابر طاغوت ها پاک کرد. اگر احوال سایر انبیاء الهی را مورد بررسی قرار دهیم نتیجه همان است که در مورد حضرت نوح ۸ وحضرت محمد i بیان شد، چرا که صبر و بردباری آنان به ویژه انبیاء «اولواالعزم» مورد توجه قرآن مجید قرار گرفته و رسول گرامی اسلام را مأمور میسازد که همانند آنان پایدار باشد! معلمان و مدرسان اسلامی در واقع وارثان معنوی پیامبران خدا هستند و باید اهداف مقدس آن سفیران الهی را تعقیب نمایند.
“استقامت او استقامتی بود که در تاریخ بشری نظیر او را نمیشود نشان داد.آنچنان استقامتی به خرج داد که توانست این بنای مستحکم خدایی را که ابدی است، پایه گذاری کند. مگر بدون استقامت ممکن بود؟ با استقامت او ممکن شد. با استقامت او، یاران آنچنانی تربیت شدند. با استقامت او، در آنجایی که هیچ ذهنی گمان نمیبرد، خیمه مدنیّت ماندگار بشری در وسط صحراهای بی آب و علف عربستان بر افراشته شد." _{(مقام معظم رهبری، نماز جمعه ۲۶/۲/۷۹ )}
تربیت و اصلاح، امری تدریجی است و در طول کار تربیت، یک مربی ممکن است با انواع مشکلات و موانع روبرو شود؛ ناسازگاری فرزندان، بیماریهای گوناگون، همسران ناموفق، مشکلات شغلی و اختلالات روانی اعضای خانواده و ده ها نمونه دیگر که ممکن است برای مربیان به وجود آید، در این گونه موارد سزاوار است که آنان با بردباری، حوصله، استقامت و پشتکار این موانع را تحمل نموده و به اهداف والای تربیت بیندیشند.
۵-۵- پرورش روحیه دینی فراگیران:
بر معلم لازم و ضروری است اهتمام خویش را در جهت تربیت اخلاقی شاگردان بکار گیرد و آنان را از اخلاق زشت و خویهای ناستوده بازدارد و نیز از هر گونه رفتاری که حالات و شخصیت آنها را تباه میسازد و یا موجب ترک اشتغالات علمی و یا اسائه ادب به دیگران میگردد، جلو گیری کند. همچنین لازم است معلم، رفتار و روابط شاگردان را نسبت به یکدیگر زیر نظر گرفته و مراقب طرز برخورد آنها با یکدیگر باشد که چگونه با هم رفتار میکنند.
“اگر میخواهید کار معلمی شما مورد رضای خدا و نسلهای آینده قرار گیرد و در انجام وظیفه تان از شما به نیکی یاد شود، بچه ها را متدین بار بیاورید. متدین بار آوردن بچه فقط کار معلم تعلیمات دینی نیست؛ یک معلم ریاضی، یک معلم فیزیک، یک معلم فارسی و ادبیات هم با یک نکته گویی بجا و با یک تک مضراب میتواند تفکر دینی را در اعماق دل شاگرد و مخاطب خود جا دهد تا یادش نرود. گاهی حتّی بیش از معلم دینی میتوانند اثر بگذارند. وقتی معلم دینی سر کلاس میآید، یک تکلیف است و بچه ها و همه انسانها به تکلیف، حالت امتناع دارند، این آقا میخواهد بیاید تکلیف بدهد؛ اگر خیلی خوش بیان و خوش برخورد و خوش تدریس باشد، یک مقدار حرفش قابل قبول است؛ اگر اینها هم نباشد، که دیگر هیچ. اما یک معلم فیزیک، یک معلم ریاضی، یک معلم شیمی، یک معلم ادبیات فارسی، یک معلم تاریخ، گاهی در خلال صحبت، با یک کلمه به جا – حقیقتاً یک کلمه – میتواند تاثیری در روح کودک و نوجوان و جوان بگذارد که او را به معنای واقعی کلمه متدین و پایبند کند. شماها میتوانید این کار را بکنید؛ هم در راهنمایی، هم در دبیرستان، بچه ها را متدین بار بیاورید. متدین بار آوردن بچه ها چیزی است که میتواند آینده این کشور را آباد کند.” _{(مقام معظم رهبری،۱۲/۲/۱۳۸۴،ص۱۳۷)}
پس اساتید و مربیان باید در کلاسهای درس خود در کنار تعلیم، دانشجویان خودشان را به اسلام و دین سوق دهند، سوق دادن به دین مخصوص کلاسهای معارف نیست؛ وظیفه هر کسی است که احساس ایمان و تعهد دینی دارد.
مربی باید در کلاسها، درس علم را با درس ایمان همراه کند. انتقال ایمان به فکر و دل دانشجو و دانش آموز از طریق درسهای غیر مستقیم دینی، میسّرتر و طبیعی تر است، تا درسهایی که منحصراً برای معارف دینی است. درس معارف دینی معرفت دینی را میدهد؛ امّا ایمان و عشق دینی گاهی در درسهای غیر معارف دینی، به ذهن دانشجو راحت تر منتقل میشود. اساتید و مربیان باید از این فرصت بسیار والا استفاده نمایند.
بنابر این وظیفه مهم مربیان این است که دانش آموز را متوجه ایمان به خدا کرده و بذر خشیت الهی را در قلب او بپاشد و اورا بین خوف و رجاء الهی قرار دهد. از سویی مربیان باید طرز معاشرت و مصاحبت را به کودکان و نوجوانان بیاموزند، بدین گونه که با چه کسی دوستی و معاشرت داشته باشند و از چه اشخاصی دوری کنند؟ درچه مجالسی شرکت نماید؟ و از رفتن به چه مکانهایی بدور باشد؟ زیرا ارتباط و برخورد با دیگران تأثیر زیادی در روح و روان میگذارد؛ و دانش آموز در اثر معاشرت است که جانی و بزهکار میشود و یا صالح میگردد.
از این رو مربی باید بداند که دانش آموز، امانتی در دست اوست که باید به بهترین روش از آن نگهداری شود.
۵-۶- پرورش روحیه خود باوری و عزت نفس فرا گیران:
تقویت عزت نفس و پرورش روحیه خود باوری و شخصیت روحی در متربیّان، موجب توفیق و نشاط و کامیابی در زندگی آینده آنان خواهد بود، زیرا افرادی که برای خود شخصیت قائل نباشند و دچار عقده حقارت و خود کم بینی شوند، معمولاً در زندگی با اختلالات روحی و روانی و ناکامی هایی روبرو خواهند شد. این افراد در اجتماعات عاجزترین و آسیب پذیرترین قشر محسوب میشوند. از طرفی دیگر، کمبود شخصیت و نداشتن عزت نفس، انسان را از ترقی و تکامل بازداشته و او را به کارهای زشت و ذلت آور وادار میسازد. نداشتن عزت نفس و عدم خود باوری بدترین نوع فقر است، چنین فردی که برای خودش شخصیتی قائل نیست، پیش هر کس و ناکس خود را ذلیل میداند و فردی چاپلوس، دو رو و بی هویت است که زندگی خود را در وابسته بودن به افراد و شخصیتهای دیگر میداند.
بدترین فقر و بیچارگی خضوع و کرنش در برابر متکبران، ثروتمندان و ارباب مال و جاه است و این از عوارض ذلّت نفس و نداشتن اعتماد به نفس است.
اکنون که دشمنان، با انواع برنامه و ابزارها به دنبال تحقیر و مأیوس کردن مردم و خودباختگی آنان در برابر غرب هستند، باید اساتید و معلمان نقاط امید بخش را دائماً متذکر شوند، پیشرفت های علمی، ابتکارات، اختراعات، تولیدات، تحقیقات و انواع پیشرفت ها را مطرح کنند و به نسل نو تذکر بدهند که دشمن هرگز عزّت ما را نمی خواهد، بلکه ضعف و ذلت ما را میخواهد.
قرآن مجید میفرماید: وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ _{(آل عمران،۱۳۹)} درکار خود سستی نکنید و غمگین مباشید که شما برترید، اگر اهل ایمان باشید.
۵-۷- آراستگی و نشاط:
مربی برای برقرار کردن ارتباط تربیتی باید به آراستگی ظاهرش نیز بپردازد تا از عوامل نفرت گریز بدور باشد. البته آراستگی لزوماً به معنای اشراف منشی نیست، بلکه میتوان در عین سادگی، آراسته نیز بود. پیامبراکرمi در مقام مربی، بر حفظ آراستگی ظاهری هم اصرار داشت و بر همین اساس، مکرر در تعلیمات اسلامی به مسلمانان توصیه شده که در دیدار با برادران و همکیشان خود، بهترین و نظیف ترین لباس ها را بر تن کنید و با آراستگی ظاهر شوید. هر چند این یک توصیه عمومی است اما مربیّان را به طور مضاعف مورد خطاب قرار میدهد.