۳- از امام صادق (ع) نقل شد که فرمود: جاء رجل الی رسول الله (ص) فقال: إنّ أمّی لا تدفع ید لامسٍ فقال فَاحبسها قال قد فعلت قال فامنَع مَن یدخل علیها قال قعد فَعَلت قال قَیَّدها فانک لا تَبَرُّها بشیء أفضل مِن أن تَمنَعَه مِن محارم الله عز وجل^[۷۷].
شخصی به نزد پیامبر (ص) آمد و عرض کرد: یا رسول الله مادر من دست شخصی را که به او نزدیک می‌شود دفع نمی کند. حضرت فرمود: او را حبس کن. گفت: این کار کردم ولی نتیجه نگرفتم. پیامبر (ص) فرمود: از کسانی که بر او وارد می‌شوند جلوگیری کن. عرض کرد: از این عمل نیز نتیجه‌ای نگرفتم.
آن حضرت فرمود: او را در بند کن، زیرا بالاترین نیکی تو در مورد مادرت، آن است که او را از محرمات الهی بازداری.
۴- از امیرالمؤمنین (ع) روایت شده که فرمود: یجب علی الإمام إن یحبس الفساق من العلماء و الجهال من الاطباء و المفالیس من الأکریا.
بر امام واجب است که علمای فاسق و طبیبان جاهل و کرایه دهندگان مفلس را به زندان افکند.
۵- از امام صادق (ع) روایت است که فرمود: لا یُخَلَّد فی السجن الّا ثلاثه: الذی یمسک علی الموت و المرأه و المرتدّه عن الاسلام و السارق بعد قطع الید و الرجل.
محکوم به حبس ابد نمی شود مگر:
۱- کسی که دیگری را نگه دارد و شخص سومی او را بکشد.
۲- زنی که مرتد فطری شود
۳- سارق بعد از قطع دست و پا
۶- از امام باقر (ع) نقل شده که آن حضرت در مورد مردی که به کسی دستور قتل دیگری را داده و او هم آن شخص را کشته بود، فرمود: یقتل به الذی قتله و یحبس الآمر بقتله فی الحبس حتی یموت^[۷۸].
قاتل باید به قتل رسیده و آمر به قتل نیز حبس می‌شود تا بمیرد.
۷- ابن ماجه در سنن خود از رسول خدا (ص) این حدیث را نقل نموده که فرمود: لَیُّ الواجد یُحِلُّ عِرضَه و عقوبتَه. کسی که داشته باشد و حق مردم را ندهد، عرض و حرمت خود را از دست می‌دهد و کیفر دادن به او حلال می‌گردد.
۸- ابن همام در کتاب شرح فتح القدیر می‌نویسد: در زمان پیامبر (ص) و عهد ابوبکر زندانی وجود نداشت و خلافکاران یا در مسجد و یا در دهلیز خانه، محبوس می‌شدند، تا اینکه عمر خانه‌ای را در مکه به ۴۰۰۰ درهم خرید و آنرا زندان قرار داد. برخی گفته‌اند حتی در زمان عمر و عثمان نیز زندان خودش زندانی ساخت و آن اولین زندانی بود که در اسلام ساخته شد^[۷۹].
۹- جلال الدین سیوطی تصریح می‌کند که نخستین کسی که در اسلام زندان ساخت علی‌بن ابی‌طالب (ع) بود، چون خلفای پیشین خلافکاران را در چاه ها زندانی می‌کردند.
۱۰- رسول اکرم (ص) گروهی را به سوی نجد گسیل داشتند. چون برگشتند، مردی از قبیله بنی‌حنیفه به نام ثمامه بن أثال را با خود آوردند و او را به یکی از ستونهای مسجد بستند. رسول اکرم (ص) بیرون رفته و به او فرمود: یا ثمامه با خود چه داری؟ عرض کرد: خیر است ای محمد، اگر مرا بکشی نفس محترمه‌ای را کشته‌ای و اگر ببخشی، بر فرد شاکری لطف کرده‌ای و اگر مال می‌خواهی، هرچه می‌خواهی از او طلب کن. پیامبر (ص) او را رها کرد و فردا همین سؤال را از او پرسید. ثمامه همان جواب باز گفت. روز بعد همانطور، حضرت به آنها فرمود: ثمامه را رها کنید. ثمامه به سوی نخلی که در نزدیکی مسجد بود رفت. غسل کرد و به مسجد بازگشت و گفت: أشهد أن لا اله إلا الله و أشهد أن محمداً عبده و رسوله^[۸۰].
۱۱- در کتاب جعفریات از حضرت علی (ع) نقل شده است که فرمود: یجبر الرجل علی النقه علی إمرأته فان لم یفعل حبس. اگر مردی به همسر خود نفقه ندهد، او را به این کار وادار می‌سازند، اگر خودداری نمود او را زندانی می‌کنند.
۱۲- از امام زین العابدین (ع) در مورد مردی که با خواهر خود مرتکب زنا شود نقل شده که فرمود: یضرب ضربه بالسیف بلغت منه ما بلغت، فان عاش خلد فی السجن حتی یموت.
با شمشیر ضربه‌ای بر او زده می‌شود، هر چه باداباد. اگر زنده ماند برای همیشه به زندان می‌افتد تا بمیرد^[۸۱].

گفتار سوم: اجماع

یکی از معانی اجماع، در لغت اتفاق است. پس از بررسی کتب فقهی امامیه، در می‌یابیم که تمامی فقهاء ، در مواردی به کیفر زندان، فتوی داده‌اند و روشن است که اصل وجود زندان، در نظر ایشان دارای مشروعیت است.
البته زمانی که مشروعیت چیزی، از طریق قرآن و یا سنت بدست آمد، نیازی به اثبات آن، از راه اجماع وجود ندارد، با اینحال عده‌ای از فقهای اهل سنت از جمله زیعلی از علمای حنیفه و شیخ سلیمان و شیخ زکریا از فقهای شافعیه در این باره، ادعای اجماع کرده‌اند و مدعی شده اند که مشروعیت زندان اجماعی است^[۸۲].
شیخ احمد وائلی در کتاب احکام زندان در اسلام، به طور تلویحی ارزش اجماع را زیر سؤال برده، می‌نویسد: آیا مقصود از اجماع به معنای عام است یا اینکه مراد، اجماع گروه مخصوصی مانند صحابه و یا اهل مدینه است؟ اگر منظور از آن، اجماع عام به معنای اتفاق امت است، به دست آوردن آن بی‌نهایت دشوار است؛ زیرا با در نظر گرفتن پراکندگی امت و دوری آنها از یکدیگر، و به علاوه غفلت و نادانی بعضی از آنها، به دست آوردن آرای همه امکان پذیر نیست. و اگر مراد، اجماع صحابه و یا مجتهدان مذهب باشد، چون ما از صحابه دور هستیم و آنان متفرقند و رأی بعضی از آنها معلوم نیست، باز اشکال یاد شده در اینجا نیز بوجود می‌آید. وائلی نهایتاً چنین نتیجه‌گیری می‌کند که: اجماع صحابه اگر امکان پذیر باشد، و از راه خبر واحد به ما نقل شود و چنانچه نقل کنندگان عادل و موثق باشند. اجماع برای ما حجیت پیدا می‌کند^[۸۳].

مبحث دوم: مبانی عقلی

عقل همواره به عنوان یکی از منابع فقهی مورد توجه بوده و در اکثر موارد به آن اشاره شده است و در اینجا به عنوان یکی از مبانی مشروعیت زندان به آن پرداخته ایم.

گفتار اول: مشروعیت زندان از دیدگاه عقل

شکی نیست که نصب حاکم در میان مردم برای حفظ حقوق آنان و نظام اجتماع است و عقل سلیم به ضرورت حفظ نظام و جلوگیری از ضرر رساندن به دیگران حکم می کند. حبس کردن اگر چه مستلزم ضرر رساندن به جان و مال شخص محبوس است لکن این یک ضرر فردی است اما اگر یک جنایتکار را بدون حبس آزاد بگذارند آن کار مستلزم ضرر رساندن به افراد جامعه و به خطر انداختن امنیت شان می باشد و در تردید نباید کرد که مراعات مصلحت همگانی از نظر عقل رعایت مصلحت فردی مهم تر است. با توجه به اینکه حکم عقل کاشف از حکم شرع است، زیرا آنچه را که عقل به آن حکم می کند شرع نیز با آن همراه است سپس حکم عقلی در مقابل دیگر ادله، دلیل مستقلی می شود که از حکم شرع کشف می نماید
حبس، به عنوان یک مجازات همواره مورد تایید عقلای عالم بوده است و از قدیم الایام، حبس به عنوان یکی از راه های عقوبت مجرمین و بزهکاران، در عالم معمول و رایج بوده است از آنجا که تمامی عقلا، موافق وجود حبس، به عنوان نوعی مجازات می باشد. کشف می شود که شارع مقدس که خود رئیس عقلای عالم است، مخالفتی با چنین کیفری نداشته، بلکه آن را امضاء و تایید فرموده است. اگر چه اصل اولی (اصل آزادی انسان) می گوید افراد باید آزاد باشند و در چارچوب مصالح فردی و اجتماعی، تصرف آزاد داشته باشند، اما عقل حکم می کند که بدکاران کیفر شوند و به مجازات اعمال نادرست و ناشایست خویش برسند هر جرمی باید مجازات متناسب با خود داشته باشد، بنابراین هر چند زندان، سالب آزادی است اما اعمال آن در برخی موارد ضروری می باشد.
البته نباید از نظر دور داشت که زندان ضرر و زیان های فراوانی برای فرد، خانواده و جامعه دارد که شامل زیان های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و …. می باشد. همانطور که عقل، اصل وجود زندان را تایید می کند، وقتی که مضرات فراوان زندان را با فایده زندان مقایسه می کند، نتیجه آن است که مجازات زندان تا آنجا که ممکن است، کاهش داد و تنها در موارد ضروری اعمال نمود.

گفتار دوم: مشروعیت زندان از دیدگاه فقها

اگر در کتب فقهی با نگاه دقیق نگریسته شود باب و کتابی مستقل با عنوان زندان وجود ندارد برخلاف سایر ابواب فقهی چون طهارت، صلوه، حدود و … بلکه مبحث زندان را در بعضی از مباحث فقهی مثل حدود یا قصاص و تعزیرات مطرح کردند. باتوجه به اینکه مشروعیت زندان در قرآن کریم و سنت معصومین (ع) به اثبات رسیده است می‌توان گفت که، نظر فقها عظام شیعه، هم در مواردی خاص مطابق آنچه در منابع فقهی شیعه مطرح است به مشروعیت زندان قائل هستند. در هر صورت مشروعیت اجمالی زندان از نظر فقها امری روشن و محرز است. به همین جهت می‌بینیم که فقهاء عظام در برخی موارد قائل به حبس محکوم و مجرم شده اند، که در لابلای فروعات فقهی روشن گردیده است، که به بعضی از آنها می‌پردازیم.
۱- در بحث قتل و مجازات آمر به قتل، فقهاء عظام قائل به حبس ابد برای آمر هستند تا در زندان بمیرد^[۸۴]. ولی اگر اولیاء دم او را ببخشند صد تازیانه می‌خورند و یکسال زندانی می‌شود .
۲- در بحث سرقت اگر سارق سه بار دزدی نماید و هر بار حد بر او جاری شود در بار سوم حبس ابد، مجازات او خواهد بود^[۸۵].
۳- در مورد کیفر ارتکاب زنای با محارم، مرتکب نخست با شمشیر ضربه‌ای می‌خورد، و اگر زنده ماند زندانی می‌شود^[۸۶].
۴- مجازات قرآن برای راهزنی، بریدن یک پا و یک دست است، چنین پیداست که مالکیان زندان را بسنده می‌دانند زیرا کسی کشته نشده است.
۵- فقهای مثل ماوردی و ابن حزم در جایگزینی زندان به جای کیفرهای حد، سختگیر بودند. این پیشنهاد روشن می‌کند که زندان خیلی بیشتر از بریدن دست و پا و تازیانه زدن به کار می‌رفت^[۸۷].
۶- در ادبیات فقه آغازین زندان برای بدهی شناخته شده است مالکی، شافعی، ابوحنیفه، هوادار زندان برای بدهی‌اند. از نگاه حنفیان زندان برای بدهی حدوداً چهار ماه به طول می‌ انجامد. بدهکار بعد از دستگیری و بازپرسی، اگر ثابت شد که توان پرداخت ندارد به لحظ مفلس بودن آزاد می‌گردد.
۷- در حقوق اسلام پیش از دادرسی، بازداشت و زندان وجود داشته، روایت شده است که، پیامبر اکرم (ص) دستور می‌دهد اشخاص متهم به قتل را، به درخواست اولیاء دم شش روز حبس کنند^[۸۸].
۸- ماوردی فقیه شافعی، به دادرسان سفارش می‌کرد تا شخصی که به دادگاه بی‌حرمتی نشان می‌داد، توبیخ کنند. و اگر فرد ساده‌لوحی بود، می‌توان او را با عصا یا چوب کتک زد. آن گاه اگر دادرسی، چهره آشوب علیه قانون بگیرد و متهم یا بزهکار، بر خاموش ماندن و پاسخ ندادن پا فشارد دستگیر می‌شود^[۸۹].
۹- دو فقیه کوفه به نامهای شبعی و شریح قاضی بدهکاران را در مسجد بازداشت می‌کردند، و تنها اگر بدهی خود را نمی‌پرداختند روانۀ زندان می‌کرد. البته چون تایید صحت و سندیت این روایات دشوار است نمی‌توان یقین کرد که، چه هنگام زندان برای بدهی، به حقوق جزایی اسلام راه یافت^[۹۰].
به هر حال از دیدگاه فقهاء عظام آنچه مسلم است این است که، مجازات زندان دارای مشروعیت بوده است. به طور کلی فلسفه مجازاتها در اسلام با هدف انتقام‌جویی از مجرمان نیست. بلکه علت مجازات این است که نه تنها فرد مجرم زیان می‌رساند بلکه حقوق جامعه را نیز پایمال می‌کند. از دیگر سو، هدف از مجازاتها در اسلام اصلاح جامعه اسلامی به سوی کمال است که، جزو وظایف ذاتی حکومت اسلامی است.
شیخ طوسی در کتاب الجهاد درباره ضرورت نصب افراد اقامه کننده حدود می‌فرماید:
و اقامه حدود بر هیچ کس مجاز نیست مگر بر سلطان وقت که از جانب خدای تعالی منصوب شده، یا آن کسی که امام او را برای اقامۀ حدود نصب کرده باشد^[۹۱].
به همین خاطر است که در آثار فقها، بر اهمیت نقش حاکم اسلامی تاکید کرده‌اند. شیخ مفید در باب قضا و احکام، درباره اهمیت قضاوت و اجرای حدود می‌نویسد: قضاوت میان مردم دارای درجۀ بالایی است و دارای شرایط سخت و شدید است، و شایسته نیست برای هیچ کس دست به آن بزند مگر آنکه از خودش در مورد اقامۀ آن مطمئن باشد، امام خمینی (ره) حکومت اسلامی را حکومت قانون الهی بر مردم می‌داند و می‌گوید: حکومت اسلامی نه استبدادی است نه مطلقه بلکه مشروطه است البته مشروطه نه به معنای متداول فعلی بلکه مشروطه از این جهت که اداره‌کنندگان آن در اجراء و اداره، مقید به یک مجموعه شروط هستند که در قرآن کریم و سنت معصومین (ع) معین شده است، و حکومت اسلام حکومت قانون است. در این طرز حکومت حاکمیت منحصر به خداست و قانون و فرمان، حکم خداست^[۹۲].
در جوامع روایی شیعه مواردی یافت می‌شود که، بیانگر اعمال کیفر زندان توسط پیامبر (ص) و حضرت امیر (ع) می‌باشد و دقت در مفاد این روایات نشان می‌دهد که زندان فی نفسه در میان طرح‌های جزایی اسلام، مطلوبیت و موضوعیت ندارد و همواره به عنوان اهرمی در جهت کشف حقیقت و برای احقاق حقوق مردم از آن استفاده شده است.

بخش دوم:

مصادیق زندان در حقوق اسلامی

فصل نخست: مصادیق زندان در جرائم مرتبط با نفوس و اموال

تعریف دیگری از بهرام مربوط به «بهرام ورجاوند» است: «بهرام ورجاوند… از نجات‌بخشان زرتشتی است. او یکی از منجیان دین زرتشتی است که در پایان هزاره زردشت ظهور می‌کند. وی نمادی از ایزد بهرام است که به صورت شاهی، سوار بر پیل سفید آراسته‌ای، برای یاری رساندن ایرانیان در برابر بدخواهان و دشمنان در روز خرداد از ماه فروردین از کابل یا هندوستان می‌آید» (قلی‌زاده، ۱۳۹۲: ۱۳۹).

مشیری به دو معنی از این نام استفاده کرده است. یکی در معنای اسطوره‌ای بهرام گور که در شاهنامه در کنار اسامی دیگر آمده است:
چه روزها که به دل می گریستم – خاموش – …
به پرده پرده ی آن صحنه های رنگارنــگ،
به لحظه لحظه ی آن رویدادهای شگفت،
به چهره های نهان در نهفت گاه زمان،
به «گیو» ، «پیران»، «هومان»، «هژبر» ، «نوذر» ، «سام»،
به «بهمن» و «بهرام»،
همین نه چشم و نه گوش،
که می‌سپردم، تاب و، توان و، هستی و، هوش! (ج۲: ۱۱۳۱).
و دیگری در معنای نجومی آن؛ یکی در شعر «درخت و پولاد»:
آنک!
ببین!از پایگاه ماه برخاست،
- چون زنگیان تیغ در مشت،
ناهید را کشت!
بهرام را بر خاک انداخت!
خورشید را از طاق برداشت.
- ای سایبانت برج پولاد،
تاج غرورت بر سر، از خودکامگی مست!
کارت، نه آن
راهت، نه این است. (ج۱: ۷۳۶).
و دیگری در شعر «نظامی» که در قالب مثنوی سروده شد:
… یک سنگ ز بیستون ندیده
صد نقش ز بیستون کشیده
انگار که شب چو ماه از بام
پاییده درون قصر بهرام (ج۲: ۱۱۵۳).
۴-۳-۸- بیستون
«بیسُتون، بیسِتون، بیسْتون، بهیسْتون، نام امروزی یک صخره برافراشته در شمال یک راه باستانیِ پر رفت و آمد که محل عبور کاروان‌ها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی کوههای زاگرس و همدان (اکباتان) بوده، می باشد. بیستون در فاصله حدود ۳۲ کیلومتری شرق شهر کرمانشاه قرار دارد. نام پارسی باستان این کوه بَغستانَ و بگستانَ به معنی جایگاه خدایان و در نوشته های یونانی بگیستانُن (اُروس) می باشد. در آثار جغرافیدانان عرب سده های میانی مثل ابن حَوقل، اصطخری و یاقوت هم این کوه بَهِستون، بِهِستون (ستونهای خوب) و بهیستان آمده است. در مجموع دگرگونی این واژه بدین گونه است: بَغستانَ – بگستانَ – بهستون – بهستان – بیستون» (بیانی، ۱۳۸۷: ۸۸).
در کتاب شاهنامه اثر فردوسی از مردی به نام فرهاد سخن به میان می آید که عاشق شیرین می‌شود، بر اساس آن افسانه خسروپرویز به فرهاد دستور می‌دهد که دور کوه بیستون را برش بزند تا به آب برسد و اگر موفق شد می‌تواند با شیرین ازدواج کند. پس از سال‌ها و حذف نیمی از کوه آب پیدا می‌شود و در این بین خسرو به فرهاد خبر می‌دهد که شیرین فوت کرده است. فرهاد بی‌خود شده و تبر را به بالا می‌اندازد و در اثر ضربه تبر در جا می‌میرد. کوه بیستون با نام فرهاد آمیخته است و در متون اساطیری، بیستون رمز سختی‌های راه عشق قرار گرفت. در این شعر «بیستونِ سیاهی» ترکیب اضافی‌ای است که مشیری برای بیرون ساختن خورشید از درون آن به کار برده است:
فضای دهکده همرنگ نیمه شب, تاری،
ندیده بودم ابری بدان گرانباری!
هزار خیمه به هم پرده پرده پیوسته،
به چارسوی افق ره به روشنی بسته،
نبود روزنی از طاق آسمان روشن!
سحر, ولیکن فرهادوار، می‌کوشید
ز بیستون سیاهی برون کشد خورشید!
به روی قله دور،
صدای تیشه‌ی فرهاد بود،
تیشه‌ی نور،
به کوه ابر گرانبار و ضربه‌ها کاری
که ناگهان شد شیر سپیده دم جاری
شکافت سینه ی کوه،
درید چادر ابر،
دمید چهره‌ی مهر،
افق، طلایی،
تاج سپید، گلناری
شد از شکستن شب چهره‌ی جهان روشن.
من و نسیم به سوی سپیده می‌رفتیم.

نوع سنگدانه ها بر واکنش بتن در دمای زیاد تاثیر می گذارد. وقتی که سنگدانه ها حاوی ذرات سیلیس نمی باشند، افت مقاومت به میزان قابل ملاحظه ای کمتر می شود. شن دولومیتی مصرف شده در بتن، سبب مقاومت خیلی خوب در برابر آتش می شود علت این امر آن است که عمل تکلیس سنگدانه ی کربناتی، گرماگیر^[۱۴] می باشد؛ در نتیجه، حرارت جذب می شود و افزایش بیشتر دما به تاخیر می افتد. همچنین چگالی مواد تکلیس شده کمتر از مقدار آن قبل از تکلیس است و لذا این عمل سبب ایجاد لایه ی عایق حرارتی سطحی می شود و این اثر در قطعات بتنی ضخیم ، قابل توجه خواهد بود [۷۳].
جزئیات تبدیل فیزیکی و شیمیایی بتن با دماهای بالا مورد نظر یک هدف مهم تحقیقات در سالهای اخیر بوده است.
بر اساس تحقیقاتی که محققان روی بتن انجام داده اند پدیده ی فیزیکی و شیمیایی را که در محدوده ی دمایی ۱۰۰ تا ۶۰۰ درجه سانتیگراد اتفاق می افتد به صورت زیر دسته بندی کرد:
تبخیر آب در ۱۱۰ درجه سانتیگراد
ذوب الیاف پلی پروپیلن در فاصله دمایی۱۷۰ تا ۱۷۵ درجه سانتیگراد
تجزیه هیدروکسید کلسیم در فاصله دمایی۴۵۰ تا ۵۵۰ درجه سانتیگراد [۷۹ - ۸۰].
۲-۴ تورم
تورم از موارد پیچیده ای است که به سختی می توان مشخصات رفتاری آن را در عکس العمل بتن برای دماهای بالا در برابر آتش پیش بینی کرد [۷۷]. تورم از دمای حدود ٢۰۰ درجه سانتی گراد شروع می‌شود و تا دماهای بالا هم دیده می شود. تورم در صورت شدید بودن یک اثر تخریبی بر مقاومت یک سازه بتنی مسلح خواهد داشت و باعث تخریب بتن و حتی حذف لایه پوشش بتن بر میلگردهای تقویت می شود و به علاوه انبساط میلگردها در دماهای بالا، منجر به کاهش مقاومت فولاد و در نتیجه تخریب خواص مکانیکی سازه در کل می شود [۸۲].

اثر مهم دیگر از تورم بر مقاومت فیزیکی یک سازه از طریق کاهش ابعاد موجود در تکیه گاه در اثر بارگذاری خواهد بود که منجر به افزایش تنش ها در بتن تکیه گاه می شود.
بخارشدن رطوبت، منجر به توسعه شکستها و خارج شدن تکه بزرگ از مواد از لایه های سطحی می شود. به طور خاص پیش شرط اصلی برای تورم، میزان رطوبت حداقل ٪۲ و شیب گرمایی تند نسبت به مواد سازنده است. شیب های گرمایی نه تنها به دمای فاز گازی بلکه به نرخ حرارت هم وابسته است [۷۷ و ۸۲] .
مقدار بحرانی تورم، تحت تاثیر نوع بتن، مقاومت مواد و حضور الیاف بستگی دارد. تحقیقات زیادی اخیراً بر پتانسیل ظرفیت انواع مختلف الیاف در بتن به منظور کاهش اثرات تورم انجام شده است. بعضی از مطالعات انجام گرفته برالیاف پلی پروپیلن در ماتریس بتن گویای این موضوع است که بتن وقتی در برابر حرارت قرار می گیرد، پلی پروپیلن ذوب می شود و مسیرهایی جهت خروج بخار آب و دیگر گازهای ایجاد شده می شود که در نتیجه کاهش فشار در سازه را خواهیم داشت. یک نظر هم وجود دارد که الیاف پلی پروپیلن ذوب شده مانعی برای انتقال رطوبت اضافه به بتن می باشد و مانع فشار داخلی در عمق سازه می شود. از طرف دیگر الیاف پلی پروپیلن مکانیزمی برای ترکهای تشکیل شده عمیق تر در سازه می باشد، که باعث کاهش تورم در سطح سازه می شود، اما از طرف دیگر باعث پیامد های سازه ای مخالف خودش می شود.
مطالعات انجام گرفته دیگر بر روی الیاف فلزی نشان دهنده این است که فولاد شکل پذیری بتن را افزایش می دهد و تسلیم شدن آن قادر به مقاومت دربرابر فشارهای داخلی سازه می شود [۸۳ و ۸۴].
۲-۵ تشکیل ترک
روندی که منجر به ترک خوردگی می شود عموماً شبیه به تورم می باشد. انبساط حرارتی و هیدراتاسیون بتن در اثر حرارت دادن ممکن است منجر به تشکیل ترک در بتن همراه با تورم انبساطی شود. این شکاف ها ممکن است مسیرهایی برای حرارت مستقیم میلگردهای بتن ایجاد کند که احتمالاً تنش های گرمایی بیشتر و ترک های بیشتری ایجاد می کند.
بر طبق نتایج تحقیقاتی که ژئورگالی^[۱۵] [۸۱] و همکارش برروی بتن حرارت دیده انجام دادند ، متوجه شدند که عمق نفوذ مرتبط با دمای حرارت است و عموما ترکها به صورت نسبتا عمیق در بتن گسترش می یابند و صدمه اصلی در نزدیکی سطوح که حرارت اصلی محدود شده است.
اهمیت شرایط تنش در بتن قابل توجه است. به گونه ای که بارهای فشاری ناشی از انبساط گرمایی در متراکم کردن مواد و توقف تشکیل ترک ها بسیار مفید هستند [۷۷ و ۸۱].
۲-۶خواص مکانیکی و ظاهری بتن‌های حرارت دیده
۲-۶-۱ مقاومت فشاری
گزارش های بسیاری از آزمایش های انجام گرفته بر روی مقاومت فشاری نمونه های حرارت د یده ارائه شده است. در تحقیقی که رمضانیانپور و همکارانش [۸۵] بر مقاومت فشاری پس ماند برای دو مخلوط بتن خودتراکم معمولی و بتن خود تراکم حاوی سیلیکافوم و پومیک به عنوان پرکننده در سن ٢٨ روز انجام دادند، مشاهده شد که از دمای ٢۰۰ درجه سانتیگراد مقاومت‌های فشاری پس ماند در مخلوط های بتن خودتراکم حاوی سیلیکافوم و پومیک به عنوان پرکننده کاهش ناگهانی خواهند داشت. بتن خودتراکم حاوی با ۱۵ % پومیک و دیگری ۶۵ % سیلیکا فوم به عنوان پرکننده دارای تلفات مقاومت بالاتری با افزایش دما نسبت به بتن خودتراکم بدون پوزولانی هستند. افزایش در مقاومت فشاری به ویژه در نتیجه ی مقاوم شدن خمیر سیمان در مدت بخار شدن آب است، به علاوه هیدراته شدن مواد سیمانی یک دلیل مهم دیگر در نتیجه ی سخت شدن خمیر سیمان است.
۲-۷پژوهشهای علمی انجام شده در ارتباط با عملکرد بتن با قرارگیری در درجه حرارت بالا
تحقیقی توسط هنه فائرس و همکاران [۸۸] بر روی بتن خودتراکم انجام شد در این تحقیق ۲ طرح بتن خودتراکم و یک بتن ساده با هم در حرارت های˚^c ۱۵۰،˚^c ۳۰۰،˚^c ۴۵۰،˚^c ۶۰۰ مقایسه شدند طرح scc1 ، مقدار w/p=0.36 داشت و از سیمان تیپ ۲ استفاده کرد و طرح scc2 مقدار w/p=0.42 داشت و از سیمان تیپ ۱ استفاده کرد بتن شاهد هم w/p=0.54 بود در این تحقیق بتن تحت آزمایشات مقاوت فشاری ، مدول الاستیسیته ، کاهش وزن ، نفوذپذیری قرار گرفت. آزمایشات در عمر ۹۰ روزه انجام گرفت.
طبق نتایج به دست آمده در تحقیق مذکور مقاومت فشاری طرحScc1بتن شاهدScc2 قبل از حرارت بود اما در اثر حرارت ˚^c ۲۰ تا ˚^c ۱۵۰ مقاومت فشاری نمونه ها کاهش پیدا کرد - در حرارت ˚^c ۱۵۰ تا ˚^c ۳۰۰ مقاومت فشاری دو طرح scc بیشتر از طرح شاهد شد و ۲۵ % افزایش مقاومت پیدا کردند اما نمونه شاهد ۵% کاهش مقاومت فشاری داشت. از حرارت ˚^c ۳۰۰ به بالا کاهش مقاومت در تمام طرح ها دیده شد. در این مقاله به بررسی دلیل افزایش مقاومت در حرارت ˚^c ۱۵۰ تا ˚^c ۳۰۰ پرداخته شد.

نسبت تغییرات مقاومت فشاری
شکل (۲-۲)- نمودار مربوط به نتایج مقاومت فشاری ]۸۶[
همچنین در تحقیق مذکور نمونه‌های بتنی مورد آزمایش مقاومت خمشی نیز قرار گرفتند که نتایج حاکی از کاهش مقاومت خمشی در مخلوط‌ها با افزایش دما می ‌باشد اما این کاهش در طرح بتن ساده کمتر از بقیه طرح‌ها می‌باشد.

نسبت تغییرات مقاومت کششی
شکل (۲-۳)- نمودار مربوط به نتایج مقاومت خمشی]۸۶[
در این تحقیق نمونه‌ها تحت آزمایش کاهش جرم ، تخلل و نفوذپذیری نیز قرار گرفتند نتایج در شکل‌های (۲-۴۴) تا (۲-۴۶) نشان داده شده است.

کاهش جرم (٪)
شکل (۲-۴)- نمودار مربوط به نتایج کاهش جرم ]۸۶[

تخلخل (٪)
شکل (۲-۵)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش تخلخل]۸۶[

نفوذ پذیری( متر مربع)
شکل (۲-۶)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش نفوذپذیری ]۸۶[
در تحقیقی که توسط کینگ تائولی و همکاران [۸۷] در سال ۲۰۱۲ بر روی بتن حاوی سرباره کوره آهن گدازی (GGBFS) در دماهای ˚^c ۱۵۰،˚^c ۴۰۰ ،˚^c ۵۰۰ ،˚^c ۷۰۰ صورت گرفت شواهد بیانگر این مطلب است که با افزایش مقدار ۱۰% ، ۳۰% ، ۵۰% این سرباره به جای سیمان ، درصد کاهش مقاومت با افزایش حرارت ، افزایش یافت.بیشترین و سریع ترین افت مقاومت برای ۵۰% سرباره بود.در این تحقیق نمونه ها ۲۸ روز در آب قرار گرفتند و ۹۰ روزه در دمای محیط نگه داشته شدند. در شکل (۲-۷) نتایج مربوط به آزمابش مقاومت فشاری این نمونه ها آمده است.
شکل (۲-۷)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش مقاومت فشاری ]۸۷[
در این تحقیق نمونه‌ها تحت آزمایش کاهش جرم ، مدول الاستیسیته نیز قرار گرفتند نتایج در شکل‌های (۲-۸ ) و (۲-۹) نشان داده شده است.
شکل (۲-۸)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش کاهش جرم ]۸۷[
شکل (۲-۹)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش مدول الاستیسیته] ۸۷[
تحقیقی توسط نلا پتک و همکاران [۹۰] بر روی بتن خود تراکم حاوی خاکستر بادی و شن و ماسه ریختگری در دماهای ˚^c ۲۷،˚^c ۱۰۰،˚^c ۲۰۰،˚^c ۳۰۰ صورت گرفت آزمایشات انجام شده در این تحقیق ، آزمایش مقاومت فشاری ، مقاومت کششی ، سرعت نفوذ یون کلر ، مدول الاستیسیته ، SEM، تخلخل و کاهش جرم بود . نتایج این تحقیق بیانگر این مطلب بود که با جایگزینی خاکستر بادی به جای سیمان ، مقاومت فشاری بعد از حرارت دادن در سنین ۲۸ روزه و ۹۱ روزه در اثر حرارت کاهش پیدا کرد البته در دمای ˚^c ۲۰۰ تا ˚^c ۳۰۰ مقاومت افزایش یافت این افزایش مربوط به تغییر و تحولی است که در باند خمیر سیمان هیدراته صورت گرفت.
شکل (۲-۱۰)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش مقاومت فشاری نمودار سمت راست مربوط به نمونه‌های ۲۸ روزه و نمودار سمت چپ مربوط به نمونه‌های ۹۱ روزه می‌باشد ]۸۸[.
در این تحقیق آزمونه‌ها تحت آزمایش مقاومت کششی نیز قرار گرفتند. مقاومت کششی با کاهش درصد خاکستربادی و نسبت آب به مواد سیمانی افزایش یافت و همچنین با افزایش درجه حرارت این مقاومت کاهش یافت. دردمای ۲۷ تا ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد کاهش دما ناچیز و حدود ۲/۰ درصد و بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ درجه سانتی‌گراد حدود ۲ درصد مشاهده شد. با افزایش دما از ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه ۸/۲ درصد کاهش در مقاومت نمونه‌ها دیده شده است. این کاهش به علت ناشازگاری حرارتی بین سنگدانه و خمیر سیمان و همچنین تجزیه هیدراتاسون می‌باشد.
شکل (۲-۱۱)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش مقاومت کششی نمودار سمت چپ مربوط به نمونه‌های ۲۸ روزه و نمودار سمت راست مربوط به نمونه‌های ۹۱ روزه می‌باشد]۸۸[.
در این تحقیق نمونه‌ها تحت آزمایش نفوذپذیری نیز قرار گرفتند نتایج در شکل (۲-۱۲) نشان داده شده است.
شکل (۲-۱۲)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش نفوذپذیری نمودار سمت چپ مربوط به نمونه‌های ۲۸ روزه و نمودار سمت راست مربوط به نمونه‌های ۹۱ روزه می‌باشد]۸۸[..
تحقیقی توسط اوژ اندیک کیکیر و همکاران [۹۱] بر روی بتن خودتراکم سبک دانه در دماهای ˚^c ۳۰۰،˚^c ۶۰۰،˚^c ۹۰۰ صورت گرفت این تحقیق بر روی ۲ نوع درشت دانه سبک وزن ( سنگ خلل و فرج دار pumice aggregaes) از دو منبع متفاوت صورت گرفت و همچنین نسبت w/pمتفاوت . در این تحقیق ۵ طرح اختلاط زده شد. ۱ طرح بتن شاهد ، ۳ طرح با یک نوع درشت دانه سبک وزن و نسبت آب به سیمان متفاوت و طرح سوم w/p یکسان با طرح شاهد و درشت دانه سبک وزن متفاوت. نتایج حاصله بیانگر این مطلب می باشد که مقاومت فشاری ۲۸ روزه در طرح شاهد ۲۸% افزایش را در اثر حرارت ˚^c ۳۰۰ داشت مقاومت فشاری یکی از منابع درشت دانه در دمای ˚^c ۶۰۰ و˚^c ۹۰۰ کاهش کمتری نسبت به منبع دوم داشت و حتی در ˚^c ۳۰۰ ، ۸% افزایش مقاوت فشاری داشت. کاهش درصد وزن در نمونه ها در اثر حرارت ، افزایش پیدا کرد . قبل از حرارت بتن شاهد بیشترین مقدار مقاومت فشاری را دارا بود و این نشان داد با جایگزینی درشت دانه سبک وزن به جای درشت دانه آهکی مقاومت بتن کاهش یافت. عکس های گرفته شده توسط SEM بیانگر این مطلب بود که ترک های انقباض حرارتی در اثر حرارت در بتن به وجود آمد ، که علتش ممکن است مربوط به ظرفیت انقباضی سنگدانه ها باشد نه مربوط به انبساط حرارتی یا گرمایی خمیر بتن .
شکل (۲-۱۳)- نمودار مربوط به نتایج آزمایش مقاومت فشاری ]۸۹[

ث) شرکت کنندگان باید توانا باشند تا با یکدیگر ارتباط متقابل برقرار کنند- زبان یکدیگر را بفهمند- تا بتوانند به داد و ستد اندیشه بپردازند.
ج) هیچ یک از دو سوی مشارکت نباید احساس کند که مشارکت جایگاه و موقعیت او را تهدید خواهد کرد. مشارکت در مدیریت و تصمیم گیری مستلزم وجود مدیریت «مشارکت جو» است. در غیر این صورت مشارکت به معنای درگیری با مدیریت خواهد بود.
چ) مشارکت در زمینه ای معنا دارد که فرد انتخاب و آزادی اختیار داشته باشد.
تعریفی که از مشارکت ارائه گردید، این امکان را فراهم می آورد تا آن را ذیل چارچوب مفهومی و نظری شناخته شده ای مورد مطالعه قرار دهیم. مشارکت به عنوان یک رفتار انسانی از رفتارهای صرفاً بازتابی متمایز می­ شود، چرا که افراد مشارکت کننده برای رفتار خود معنای ذهنی مشخصی قائلند.

۲-۳-۲- تاریخچه مشارکت:

مشارکت شهروندی در عرصه های مختلف شهری در چارچوب جامعه مدنی سابقه بس طولانی دارد. از دوران یونان باستان تاکنون همواره در مکان های جغرافیایی به اشکال متنوع در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی انسان ها بروز کرده است(ملکواین، ۱۳۷۷: ۱۶۹). آتن در یونان از نخستین شهرهایی است که با تشکیل دولت شهر مظهر چنین پدیده ای بوده است. از این رو از نظر پیشینه تاریخی رگه های این اندیشه (مشارکت شهروندی) به یونان باستان و افکار افلاطون و ارسطو باز می گردد. افلاطون مفهوم شهر را مقوله­ای از کل دانسته که از جمع شهروندان پدید می آید و در دولت آرمانی جمهوری مقبولیت مردم را سد راه حصول به خیر اعلی می داند و ارسطو نیز رابطه شهروند را با دولت شهر، همانند عضو بدن موجود زنده تلقی می کند و دولت برای کشف قوانین بهزیستی آدمی (شهروند) ضرورت می یابد (سیف زاده، ۱۳۷۷: ۱۴۵). این دیدگاه های جمع گرایانه و ارگانیستی طی قرون بعد در افکار و نظام های سیاسی مختلف رسوخ نمود، به طوری که رگه های این اندیشه را می توان در آثار افرادی مانند هگل نیز مشاهده کرد .البته در روم باستان مطالعاتی نیز در این مورد انجام گرفته، اما خیلی ضعیف بوده است.
در دوره قرون وسطی با ظهور فئودالیزم رعیت جای شهروند جلوه گر شد و شهروند و دولت شهر در جامعه سیاسی جای خود را به کلیسا و پاپ داد (نجاتی حسینی، ۱۳۸۰: ۲۷). در این دوران به دلایل انسداد اجتماعی در ابعاد سیاسی اقتصادی و به خصوص در زمینه های علمی مطالعه و پژوهش بسیار محدود بوده است و در شرق نیز به رغم تمایزات سیاسی، اجتماعی این روند پژوهش بسیار کند بوده است. پس از رنسانس و ظهور اندیشه فلسفه سیاسی جدید بحث نظام حکومتی و مدیریتی مطرح گردید. در این مرحله مشارکت شهروندی به طور ضعیف و سطحی مورد بحث اندیشمندان قرار گرفته که اساساً ماهیتی سکولاریستی داشت (هلد، ۱۹۹۶: ۳۸). به طور کلی مشارکت شهروندی در این برهه از زمان با اندیشه لیبرالیستی همراه بوده است. به هر تقدیر به دنبال انقلاب صنعتی و دوره نوسازی به دلیل فراهم آمدن زمینه های مختلف، پدیده شهرنشینی وارد مرحله ای جدید گشت و این توسعه با آثار مثبت و منفی همراه بود. بنابراین اندیشمندان هر کدام از منظر خاصی به پیامدهای فوق در شهر نگریستند. برخی از دیدگاه جامعه شناختی و عده­ای دیگر از نگاه برنامه­ ریزی و شهرسازی مسائل شهری را به ویژه بحث مشارکت شهروندی را مورد نقد و تحلیل قرار دادند. البته خاستگاه این بررسی ها را در شهرهای اروپایی و امریکایی باید پی گرفت.
مارکس، وبر، دورکیم، زیمل، پارک و دیگر جامعه شناسان از جمله کسانی بودند که به مسائل شهری و نقش شهروندان در امور شهری پرداختند و هر کدام بنا به باورها و رویکرد خود از زاویه ای خاص به این موضوع نگاه کردند و سپس به توصیف متغیرهای موثر ادامه دادند. در این میان ماکس وبر با تاکید بر توسعه مشارکت شهروندی به عنوان یک ابزار کلیدی در تشکیل شهر صحه گذاشت. دورکیم شهر را عامل موثر در تسریع و رشد کار اجتماعی (شهروندان) می دانست و آن را عاملی در برقراری نظم و حل امور شهری می پنداشت .پارسونز معتقد است اجتماع هنجاری (گروه های شهری) نظم عمومی (شهر) را تنظیم می کند و لومان و میتزتال نقش اعتماد شهروندان را در نظم اجتماعی مهم تلقی می کند .بدین ترتیب آنچه در بطن این تحلیل ها قابل شناسایی است، تاکید بر مشارکت شهروندان بر حل مشکلات و معضلات اجتماعی شهر است که عموماً به اجتماعی و گروهی بودن این مشارکت توجه داشته اند.
از زاویه دیگر افزایش مهاجرت اقوام مختلف به خصوص اروپائیان به امریکا در طول قرن ۱۹ و ۲۰ سبب شد که بسیاری از شهرهای کشور به کلانشهرهای چند فرهنگی بدل شوند، که در درون خود از محله های متعددی با هویت قومی و طبقاتی و حرفه ای تبدیل شوند (رانین، ۲۰۰: ۵۷). این دگرگونی موجب بسط و گسترش تحقیقات در این زمینه گشت و شاید برای نخستین بار مفاهیم مشارکت، محله ها و همسایگی ها در مطالعات شهری به گونه جدید مطرح شد. به هر شکل در فاصله دو جنگ جهانی این موضوعات در مکتب شیکاگو به صورت جدی مورد بحث قرار گرفت. در این مفهوم محله شهری با معنای سرزمین و هویت انطباق و هم پوشانی داشت (برتون، ۱۳۸۰: ۱۶۳) و محله های شهری را پهنه های بسیار پویا و متحول دانسته که رابطه پیچیده و تفسیرپذیری با جماعت های درونی خود و سایر جماعت های شهری قرار می گیرند (پارک، ۱۹۷۴: ۱۲-۱۰). پارک از شاخص­ترین چهره های مکتب شیکاگو بود که به چگونگی تعاملات و پیوند بین ساکنان کلانشهری چون شیکاگو پرداخت. موضوع برجسته دیگر آشفتگی ها و تضادهای محلی بود که از دیدگاه مکتب شیکاگو مدنظر قرار گرفت که ریشه های آن را در رقابت بر سر دستیابی به منابع می دانستند(هاروی، ۱۳۷۶: الف-و). در حالی که جامعه شناسی مانند اولسون ضعف اقتصاد سیاسی را عامل مهم در این بی نظمی قلمداد می کند و شوفر نیز وجود سازمان­های فرهنگی و یا نهادهای سیاسی را در برقراری این نظم ضروری می داند. عموماً کارایی جمعی و کنترل عمومی در ایجاد نظم موثر در قالب انجمن ها، نهادها را بسیار مهم و الزامی در نظر گرفته اند. طی سال های اخیر از مهمترین موضوعات جامعه علمی، مشارکت شهروندان در قالب سازمان های محلی با هدف تحقق حکمرانی خوب است که این موارد در کانون بحث ها قرار دارد. این اندیشه طی قرن ها موضوع فکری اندیشمندان بوده است و به گونه امروزی تکامل یافته است و بنا بر نتایج علمی حاصل شده مشارکت شهروندان در طراحی، اجرا و ارزیابی برنامه های شهری یک اصل اساسی در مدیریت شهری قلمداد می شود و در جامعه مدرن شهروندان باید دارای حقوق و وظایف دو سویه باشند و به گونه ای آزاد و برابر در تصمیم گیری های سیاسی و روندهای جاری اجتماع سیاسی شان مشارکت کنند.
به این ترتیب اجرای پروژه توسعه شهری یک فعالیت جمعی است و نیازمند همکاری و همیاری تمام اعضای یک شهر می باشد. و یا اندیشمندانی چون هانتینگتون و نلسون که از منظر سیاسی و توسعه اقتصادی- اجتماعی مسائل شهر را بررسی نموده اند و مهمترین مجرای سازمانی را در این توسعه مشارکت فعال در انواع نهادها و گروه های اجتماعی دانسته و این سازمان ها را مهمترین فرصت تحرک شهروندان در برابر حل معضلات در نظر گرفته اند.
از اواخر دهه ۱۹۵۰ ، مفهوم «مشارکت» و «توسعه مشارکتی» به منزله مفهومی مهم در مباحث توسعه اقتصادی و اجتماعی مطرح شد. در آن زمان دو مشکل اساسی در طرح های توسعه، برنامه ریزان و سیاستگذاران را به ارزیابی مجدد و بازنگری این قبیل برنامه ها واداشت. شکست این برنامه در دستیابی به اهداف خود، این تصور را تقویت کرد که فقدان مشارکت های مردمی در طراحی، اجرا و ارزیابی برنامه ها، زمینه ناکامی آن ها را فراهم کرده است. از سوی دیگر، طرح های توسعه پیش از آن که در خدمت فقرا و محرومان -که گروه های هدف محسوب می شدند - باشد، به تشدید نابرابری و فقر دامن زده است (رهنما، ۱۳۷۷: ۱۱۷-۱۱۶).
در واکنش به نارسایی در برنامه توسعه، مفهوم مشارکت به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت و فرایند های تقویت کننده مشارکت مردم، به عنوان زمینه های اصلی توسعه مطرح شد. این دیدگاه که در بررسی مشارکت دیدگاهی ابزار گرایانه محسوب می شود، مشارکت را فی نفسه هدف نمی داند، بلکه آن را ابزاری جهت توفیق برنامه های توسعه در نظر می گیرد. به همین دلیل، برای توجیه و مقبول سازی مشارکت - خصوصاً نزد مقامات و مسوولان تصمیم گیرنده حکومتی- بر آثار آن در فرایند توسعه تأکید دارد. کاهش هزینه ها، پذیرش برنامه ها از سوی مردم، به کارگیری منابع بیشتر جهت برنامه ها و کنترل اجتماعی و سیاسی حاصل از مشارکت، به عنوان مزایای اصلی آن برشمرده می شد و با وجود این قبیل منافع، تلاش می شد تا ذهنیت تصمیم گیرندگان و مقامات دولتی و اداری را نسبت به این پدیده جلب نمود.

۲-۳-۳- طبقه بندی الگو های مشارکت:

وقتی از مشارکت مردم در اداره امور شهرها سخن می گوییم، به ویژه هنگامی که مصادیق مشخصی را برای آن معرفی می کنیم بلافاصله متوجه تنوع زیاد آن شده و مشاهده می کنیم که طیف های وسیعی را در درون خود جای می دهند. این واقعیت موجب می شود که هنگام بحث تحلیلی از الگوهای مشارکت نتوانیم از احکام کلی حاکم بر تمامی این الگوها سخن بگوییم. لازم است که بر مبناهای قابل قبولی این الگوها را طبقه بندی کرده و از ویژگی ها و عناصر مؤثر در هر طبقه سخن گفته شود. نگاهی استقرایی به الگوهای موجود در مشارکت در جهان نشان می دهد که می توان این الگو ها را بر حسب سه معیار متفاوت طبقه بندی کرد: بر حسب نوع مشارکت، بر حسب زمینه مشارکت و بر حسب سازماندهی مشارکت. به اختصار به بحث درمورد هر کدام می پردازیم.
الف) بر حسب نوع مشارکت: به اعتبار نوع مشارکتی که افراد در یک الگو دارند و در واقع بر حسب بخشی از انجام فعالیتی که در آن سهیم می شوند، می توان الگوهای مشارکت زیر را از یکدیگر متمایز ساخت.
۱) مشارکت در تصمیم گیری و مدیریت: به طور معمول وقتی مشارکت افراد در مدیریت یک مجموعه یا یک سازمان مطرح می شود، این مشارکت ممکن است در چهار حوزه تحقق یابد. نخست افراد ممکن است در تعیین هدف ها مشارکت کنند. دوم آنان ممکن است در گرفتن تصمیم ها شرکت جویند. یعنی از میان راه های گوناگون کنش به گزینش بپردازند. سوم ممکن است در گشودن دشواری ها شرکت کنند، که این فراگردی است در برگیرنده تعریف و تبیین موضوع ها و پدید آوردن راه چاره ها و سرانجام گزینش از میان آن ها. سرانجام، مشارکت ممکن است پدید آوردن دگرگونی درمجموعه یا سازمان باشد. البته این چهار منطقه خالص و کامل نیستند و با یکدیگر نیز ناسازگار و غیر قابل جمع نیستند. علاوه بر موضوع مشارکت در مدیریت، سطح و محدوده مشارکت در مدیریت نیز اهمیت دارد.
سطح و محدوده مشارکت درمدیریت، تحت تأثیر سه گروه از عوامل و شریط قرار می گیرد. این عوامل می توانند هم سطح و هم اثر این مشارکت ها را تحت تأثیر قرار دهند.
دسته اول این عوامل به ویژگی های شخصی و روان شناختی مربوط می شود و شامل عواملی چون ارزش ها، نگرش ها و گرایش ها و توقعات افراد می گردد.
دسته دوم عوامل به ماهیت فعالیت و نحوه سازماندهی آن باز می گردد. میزان پیوستگی افرادی که در انجام یک فعالیت نقش دارند بایستی در دعوت به مشارکت مورد توجه قرار گیرد.
دسته سوم را می توان عوامل پیرامونی نامید. دگرگونی های تکنولوژیکی، دگرگونی های مقررات دولتی، دگرگونی های ناشی از رقابت و هم چشمی در این گروه جای می گیرند.
طرفداران مشارکت در مدیریت (یا مدیریت مشارکت جو) معتقدند که این گونه از مشارکت ها چه در سطح سازمان ها و چه درسطح شهر ها و روستاها از طریق تأمین سه نیاز اساسی انسان، یعنی: استقلال عمل یا نظارت بر رفتار خویش، کامل کردن یا دست یابی به کل یا تمامی یک فعالیت، و پیوند های میان اشخاص در جریان فعالیت ها، موجبات خشنودی و ارضای آدمیان را فراهم می آورد. و در نهایت نیز تأثیر مثبتی بر کارکرد و بهره وری فعالیت ها می گذارد.
۲) مشارکت در تأمین مالی هزینه انجام طرح ها: در کاربرد های مشارکت گاه منظور از مشارکت مردم درکارها (به ویژه در امور شهر ها) این است که افراد سعی کنند تا بخشی از بار مالی مربوط به انجام یک طرح را بر عهده گیرند. آنچه در عمل میزان پرداخت یک فرد در یک مورد خاص را تعیین می کند، نخست میزان تمایل اوست برای بهره مند شدن در قبال پرداخت وجه برای آن مورد خاص و دیگری قدرت و توان پرداخت او. عامل اول را در اصطلاح فنی اقتصادی کشش تقاضا برای آن مورد خاص می نامند. منظور از کشش تقاضا شاخصی است که نشان می دهد تقاضای افراد برای داشتن یک کالا و یا بهره مندی از یک موقعیت تا چه حدی تحت تأثیرتغییر عواملی چون قیمت کالا و یا درآمد آن شخص قرار می گیرد. البته صرف وجود تمایل نسبت به یک کالا (یا موقعیت) برای پرداخت وجه آن کافی نیست. توان پرداخت نیز لازم است. توان پرداخت معمولاً توسط درآمد افراد اندازه گیری می شود. بیان دیگر بحث فوق این است که میزان مشارکت افراد در تأمین مالی هزینه ها به دو عامل بستگی دارد: میزان مطلوبیت این طرح ها برای آن فرد و قدرت و توان مالی او.
۳) مشارکت درتأمین نیروی انسانی: یکی دیگر از انواع مشارکت این است که افراد شهر نیروی انسانی لازم برای انجام یک فعالیت خاص را تأمین نمایند. دراین وضعیت افراد نه در مدیریت کار و نه تأمین مالی آن شرکت داشته اند، اما در مرحله اجرای آن با در اختیار گذاشتن نیرو و توان خویش به صورت داوطلبانه از هزینه های اجرایی آن کاسته و در عمل می کوشند تا طرح مورد توافق خود را به اجرا در آورند.
ب) برحسب زمینه مشارکت: به دلیل گستردگی فعالیت هایی که توسط مدیریت در شهر ها انجام می گیرد، زمینه های مختلفی از مشارکت (در انواع گوناگون آن) را می توان در شهرها شناسایی کرد. در یک طبقه بندی استقرایی می توان زمینه مشارکت در اداره امور شهر ها را تحت عناوین زیر طبقه بندی کرد:
۱) فعالیت های عمرانی (ایجاد خیابان و کوچه، ایجاد میدان ها، ایجاد پل…)
۲) فعالیت های مربوط به محیط زیست ( ایجاد فضای سبز و زیبا سازی شهر)
۳) فعالیت های مربوط به تأمین ایمنی شهر (ایجاد ایستگاه های آتش نشانی – رفع خطر از بنا ها…)
۴) فعالیت های نظارتی ( نظارت بر حسن انجام قوانین و مقررات مربوط به زندگی شهری)
۵) فعالیت های مربوط به خدمات شهری (تنظیف معابر و دفع زباله، ارائه خدمات مربوط به غسالخانه و گورستان…)
۶) فعالیت های مربوط به امور فرهنگی (تأسیس فرهنگسرا ها، تأسیس کتابخانه، ایجاد خانه های محله …)
۷) فعالیت های مربوط به امور فرهنگی (ایجاد پارک و فضای سبز، مراکز خرید و فروش …) (غفاری، ۱۳۹۰: ۳۹).

۲-۳-۴- سطوح و تکنیک های مشارکت

به منظور درک بیشتر مفهوم مشارکت و کاربرد آن در فعالیت های اجتماعی شهری، برخی از صاحب نظران شاخص ها و تکنیک هایی را مطرح کرده اند که از طریق آنها بهتر می توان ابعاد و سطوح مشارکت را تبیین نمود.
نردبان مشارکتی شهروندی: ارائه کننده این نظریه انشتاین است که در سال ۱۹۶۹ میلادی مفهوم مشارکت را با بهره گرفتن از نردبان مشارکت شهروندی به شکل زیر بیان داشت:

ی) استرس و فشار روانی
خودکارآمدی بر میزان استرس و فشار روانی و افسردگی ناشی از موقعیت های تهدید کننده اثر می‌گذارد. افراد با کارآمدی بالا در موقعیتهای فشارزا سطح فشار روانی خود را کاهش میدهند. ولی افراد دارای خودکارآمدی پایین، در کنترل تهدیدها، اضطراب بالایی را تجربه میکنند و عدم کارآمدی خود را گسترش میدهند و بسیاری از جنبه های محیطی را پر خطر و تهدیدزا میبینند که این امر میتواند موجب استرس و فشار روانی افراد شود. افرادی که باور دارند میتوانند تهدیدها و پافشاریهای بالقوه را کنترل کنند، عوامل آشفتهساز را به ذهن خود راه نمیدهند و در نتیجه به وسیله آنها آشفته نمیشوند (بندورا،۱۹۹۷).
مراحل رشد خودکارآمدی:
کارآیی شخصی به تدریج رشد میکند. زمانی که انسانها میکوشند بر محیط فیزیکی و اجتماعیشان اعمال نفوذ کنند، پرورش کارایی شخصی را آغاز مینمایند. آنها آموختن تواناییهایشان مثل مهارت جسمانی، مهارت اجتماعی و توانایی زبان را آغاز میکنند. این تواناییها تقریباً به طور مستمر به کار برده میشوند و عمدتاً از طریق تأثیرشان بر والدین، بر محیط عمل میکنند. که به صورت ایدهآل، والدین به فعالیتها و تلاشهای کودک خود برا برقرار کردن رابطه پاسخ میدهند و محیط تحریک کنندهای را فراه میآورند و اجازه آزادی رشد و کاوش را به کودک میدهند (پاچاریز^[۲۵]، ۲۰۰۲).
تجربیات اولیه کارایی سازی بر والدین متمرکز است. ولی رفتارهای مربوط به والدین که میتواند به کارایی شخصی زیاد در کودکان منجر میشوند، برای پسرها و دخترها فرق میکند، بررسیها نشان دادهاند که مردان دارای کارایی شخصی زیاد، به هنگام کودکی روابط گرمی با پدران خود داشتهاند.

مادران آنها پرتوقعتر از پدرانشان بوده و سطوح بالای عملکرد و موفقیت را انتظار داشتهاند. در مقابل زنان دارای کارایی شخصی بالا، در کودکی برای سطوح بالا موفقیت، از جانب پدر تحت فشار بودهاند (پروچسکا^[۲۶] و همکاران،۱۳۸۵).
تحول باورهای خودکارآمدی تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله خانواده، دوستان، مدرسه، همسالان، بزرگسالان و دوره گذر به نوجوانی میباشد.
کودکی
زمانی که کودکان میکوشند بر محیط فیزیکی و اجتماعیشان اعمال نفوذ کنند، آغاز پرورش کارآیی شخصی آنها است. آموختن تواناییها، مثل مهارت جسمانی، اجتماعی و توانایی زبان را آغاز میکنند. این تواناییها تقریباً به طور مستمر به کار برده میشوند و عمدتاً از طریق تأثیرشان بر والدین، بر محیط عمل میکنند. بررسیها نشان دادهاند که مردان دارای کارآیی شخصی زیاد، به هنگام کودکی روابط گرمی با پدر خود داشتهاند، مادران آنها متوقعتر از پدرانشان بوده و سطوح بالای عملکرد و موفقیت را انتظار داشتهاند. در مقابل، زنان دارای کارآیی شخصی زیاد در کودکی از جانب پدر برای سطوح بالای موفقیت تحت فشار بودهاند (اشنیویند، ۱۹۹۵). در بین همبازیها کودکانی که در بازیها و تکالیف باتجربه هستند، نقش الگوهای دارای کارآیی زیاد را برای کودکان دیگر ایفا میکنند. معلمان از طریق تأثیرشان بر رشد توانایی های شناختی و مهارتهای مسئله‌گشایی که برای عملکرد کارآمد بزرگسالان حیاتی هستند، بر قضاوتهای کارآیی شخصی اثر میگذارند. از دیدگاه بندورا مواردی که دانشآموزان را بر اساس توانایی گروهبندی میکنند، کارآیی شخصی دانشآموزانی را که پیشرفت کمی دارند تضعیف کرده، و از این رو اعتماد به نفس دانشآموزانی را که در گروه های ضعیف گمارده شدهاند کاهش میدهند.
نوجوانی
تجربیات انتقالی نوجوانی شامل کنار آمدن با درخواستها و فشارها، از آگاهی جنسی گرفته تا انتخاب دانشگاه و شغل است. در هر موقعیتی که مستلزم سازگاری است، نوجوانان باید شایستگی‌های جدید، ارزیابیهای جدید از تواناییهایشان را ایجاد نمایند. بندورا خاطرنشان ساخت که موفقیت این مرحله انتقالی بین کودکی و بزرگسالی، به سطح کارآیی شخصی ایجاد شده در طول سالهای کودکی بستگی دارد.
بزرگسالی
بندورا بزرگسالی را به اوان بزرگسالی و سالهای میانی تقسیم کرد. اوان بزرگسالی مستلزم سازگاریهای بیشتری چون ازدواج، فرزندپروری و ارتقاء شغلی است. کارآیی شخصی زیاد برای عملکرد موفق در این تکلیفها ضروری است. بررسیها نشان میدهد زنان بزرگسالی که کارآیی شخصی زیادی دارند، کارآیی شخصی را در فرزندانشان تشویق میکنند. سالهای میانی بزرگسالی نیز استرسزا هستند، بطوری که افراد زندگی خود را ارزیابی مجدد میکنند، با محدودیتهایشان مواجه میشوند و احساس کارآیی شخصی خود را تصریح مجدد مینمایند.
پیری
ارزشیابیهای کارآیی شخصی در پیری دشوار است، پایین بودن کارآیی شخصی میتواند به صورت نوعی پیشگویی خود کام بخش تأثیر بیشتری بر کارکرد جسمی و ذهنی بگذارد. برای مثال کاهش احساس کارآیی شخصی در مورد میل جنسی میتواند به کاهش فعالیتهای جنسی بیانجامد. کارآیی جسمی کم میتواند به خستگی و محدود شدن فعالیتهای جسمی منجر شود (شولتز و شولتز، ترجمه سید محمدی ۱۳۷۷).
بطور خلاصه و با عنایت به آنچه گفته شد خودکارآمدی ادراک شده عبارت است از استعداد به کارگیری تمام امکانات در شرایط گوناگون باورهای خودکارآمدی بر رفتار، انگیزش و آسیبپذیری در برابر استرس و افسردگی و اضطراب تأثیر میگذارد و دارای پنج منبع است که شامل: تجارب مسلط، تجارب جانشینی، قانع‌سازی کلامی یا اجتماعی، حالتهای هیجانی و فیزیولوژیکی و تجارب تصوری میباشد. رشد باورهای خودکارآمدی از نوباوگی شروع شده و تحت تأثیر عوامل متعددی همچون خانواده، مدرسه، همسالان، بزرگسالان و … است که در سراسر عمر ادامه مییابد. بنابر این طبق نظر بندورا، احساس کارآمدی شخصی عامل مهمی در تعیین موقعیت یا شکست ما در سراسر زندگی است.
خودکارآمدی و اضطراب
در نظریۀ شناختی- اجتماعی، ادراک فرد از کارآمدی خویش تأثیرات ضمنی مهمی در واکنشهای هیجانی وی به موقعیتها و در ایجاد انگیزش در انجام رفتارهای مختلف دارد. این مفهوم میتواند تأثیرات ضمنی با اهمیتی در تندرستی داشته باشد، زیرا در درک پاسخهای هیجانی و رفتاری فرد به شرایط تنشزا و برنامههای مربوط به تندرستی کمک میکند. مطالعات گوناگون نشان داده است که احساس خودکارآمدی پائین، با افزایش فشار روانی، پاسخهای ضعیفتر به درد و انگیزش کمتر برای پیگیری برنامههای مربوط به تندرستی همبسته است. بر عکس احساس کارآمدی بالا، با فشار روانی و پاسخهای زیستی کمتر به فشارهای روانی، قدرت انطباق بیشتر و علاقه مندی زیادتر به برنامههای تندرستی همبسته است. بنابر این یکی از حوزه‌های بسیار فعال در پژوهشهای اجتماعی- شناختی در مورد رابطه بین باورهای خودکارآمدی و تندرستی است (بندورا، ۱۹۷۷). نتایج این تحقیق را به سادگی میتوان خلاصه کرد: باورهای قوی و مثبت در بارۀ خودکارآمدی از دو طریق بر تندرستی انسان تأثیر میگذارند: یکی از طریق تأثیرات این باورها بر رفتارهای مرتبط با تندرستی فرد و دیگری از طریق تأثیر آنها بر کارکرد زیستی او (کنترادا^[۲۷]، لونت هال^[۲۸]، الری^[۲۹] ۱۹۹۰، میلر، شادا و هرلی^[۳۰] ۱۹۹۶). باورهای خودکارآمدی، هم بر احتمال بروز بیماریهای مختلف و هم بر فرایند بهبود از بیماری تأثیر میگذارد (الریف ۱۹۹۲).
باورهای خودکارآمدی بالا به رفتارهای مختلفی چون سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و راه های جلوگیری از ابتلا به ایدز مرتبط است. تغییر در باورهای خودکارآمدی در مورد فرایند بهبود از بیماریها نیز تأثیرگذار است. شواهد موجود نشان میدهد که باورهای خودکارآمدی بالا، مانع تأثیرات فشارهای روانی میشود و کارکرد نظام ایمنی بدن را افزایش میدهد. در نظریه شناختی- اجتماعی، این ناکارآمدی ادراک شده است که نقش اصلی را در اضطراب و افسردگی افراد بازی میکند (بندورا، ۱۹۹۷). به استناد این نظریه افراد دارای برداشت ضعیف از خودکارآمدی خود در مواجهه با خطر بالقوه، اضطراب زیادی را تجربه میکنند. ناکارآمدی ادراک شده در مواجهه با نتایج خوشایند به افسردگی ختم میشود. اگر چه احساس عدم کارآمدی در دستیابی به هدفهای مورد نظر عامل اصلی افسردگی است، بخشی از این مشکل میتواند به هدفهای بیش از حد بالا مربوط شود. به علاوه باورهای خودکارآمدی ضعیف میتواند به عملکرد ضعیف منجر شود، فاصله خود را با معیارهای خویش بیشتر کند و موجبات سرزنش بیشتری را فراهم آورد (کاواناف^[۳۱]، ۱۹۹۲). بنابر این تحقیقات نشان میدهد که نظریه خودکارآمدی میتواند پیامدهای منفی مهمی برای انواع رفتارهای مربوط به تندرستی داشته باشد (جوادی و کدیور، ۱۳۸۱).
پژوهشهای مختلفی که پس از اجرای برنامههای آموزشی مهارتهای زندگی در مدارس صورت گرفته دستاوردهای مهمی را در ابعاد مختلف سلامت روان داشته است. مثلاً تصور از خود (کروتر^[۳۲] و همکاران، ۱۹۹۱) عزت نفس (اینت^[۳۳] و همکاران ۱۹۹۴)، خودکارآمدی (الیاس و همکاران ۱۹۹۱) ناسازگاری اجتماعی و هیجانی (کاپلان و همکاران ۱۹۹۴) و کاهش معنیدار اضطراب اجتماعی (بوتین و انگ^[۳۴] ، ۱۹۸۲به نقل از سازمان بهداشت جهانی، ترجمه نوری قاسمآبادی و محمدخانی، ۱۳۷۷).
اضطراب و افسردگی شایعترین مشکلات سلامت روان در جامعه هستند. تحقیقات نشان دادهاند که این مشکلات میتواند عملکرد شخص را ضعیف کند، بار اجتماعی برای خانواده و جامعه بوجود آورد و سبب بوجود آمدن مسائل هیجانی و هزینه های اقتصادی برای جامعه شود (بروم برگر و کاستلو^[۳۵] ۱۹۹۲، فریدمن^[۳۶]، مکت در موت^[۳۷]، سولومون^[۳۸]، رایان^[۳۹]، کیتنر و میلر^[۴۰]، ۱۹۹۷). در میان متغیرهای روانی- اجتماعی، خودکارآمدی و حمایت اجتماعی به عنوان عوامل کلیدی مربوط به این مشکلات تلقی میشوند (بندورا، ۱۹۹۷).
خودکارآمدی به عنوان نوع خاصی از انتظار مربوط به اعتقادات شخص نیست به تواناییهایش است و بتدریج به قضاوتهای شخصی از تواناییهایش برای تمرین کنترل بر حوادث و رویدادهایی که بر زندگی او تأثیر میگذارند، گسترش مییابد (بندورا ۱۹۸۹، مادوکس، ۱۹۹۵، شرر و آدامز، ۱۹۸۳). تحقیقات نشان داده است که انتظارات خودکارآمدی پایین عامل مهمی در انواع مشکلات سازگاری شامل افسردگی، اضطراب کمتری را تجربه میکنند (میلر و همکاران ۱۹۹۲، تامپسون و همکاران ۱۹۹۲). طبق نظر بندورا (۱۹۷۷، ۱۹۸۲، ۱۹۸۶) هنگامی که افراد در استرس هستند، آنهایی که در مواجهه با شکست خود را توانمند و کارآمد میدانند، تلاشهای بیشتری برای مقابله و کنار آمدن با مشکلاتشان انجام میدهند. افرادی که در رویارویی با مشکلات خود را ناتوان و ناکارآمد میبینند، به آسانی تسلیم میشوند و احساس اضطراب، افسردگی و ناامیدی میکنند. بسیاری از تحقیقات نشان دادهاند که افراد دارای سطح کارآمدی بالا بهزیستی^[۴۱] روان‌شناختی بهتری دارند (نظیر سیفت^[۴۲] و همکاران، ۱۹۹۸ به نقل از سیوکاچینگ^[۴۳] و استفان^[۴۴] ۲۰۰۰).
بنابر آنچه گفته شد کنترل رفتار، افکار، احساسات و محیط برای سلامتی و شادکامی افراد در زندگی لازم است. متغیرهای مهمی در احساس مهار و کنترل افراد دخیل میباشند که یکی از آنها خودکارآمدی است.
۲- اختلال اضطراب اجتماعی
تعریف اختلال اضطراب اجتماعی
در تعریفی که رینگولد و همکاران (۲۰۰۳) ازاضطراب اجتماعی داشتهاند، آمده است که اضطراب یا فوبیای اجتماعی به ترس آشکار و مستمر از موقعیتهای اجتماعی یا عملکردی اشاره دارد و از این باور فرد ناشی میشود که او در این موقعیتها به طرز خجالتآور یا تحقیرآمیزی عمل خواهد کرد و همچنین در موقعیتهای اجتماعی یاعملکردی ترسآور،افراد مبتلا به این اختلال نگران این موضوع هستند که مبادا افراد دیگر آنها را به عنوان افرادی مضطرب، ناتوان،آشفته و گیج قلمداد کنند. علاوه بر این،آنها ممکن است به دلیل نگرانی در مورد اینکه دیگران متوجه، لرزش در صدایشان خواهند شد از صحبت در جمع بترسند یا ممکن است در زمان گفتگو با دیگران به دلیل ترس از آشکار شدن ناتوانی در بیان ضعفشان اضطراب شدیدی احساس کنند.
بر طبق چهارمین ویرایش راهنمای تشخیصی و اختلالات روانی تهیه شده توسط انجمن روان پزشکی آمریکا ( ۲۰۰۲) اضطراب اجتماعی، ترس شدید از ارزیابی منفی همراه با رفتاراجتنابی شخص از موقعیت های اجتماعی تعریف شده است.
فردی که دچار اضطراب اجتماعی است، هیچ گونه تمایلی به آغاز ارتباط بادیگران ندارد و با احساسی از ترس و پایداری غیر معمول، از هر موقعیتی که ممکن است در معرض داوری دیگران قرار گیرد، اجتناب می‌ورزد (امالی،۱۳۷۳).
اضطراب اجتماعی دارای دو خرده مقیاس به قرار زیر است:
اجتناب و پریشانی اجتماعی: یعنی دوری گزینی از جمع و کنارهگیری از مردم و داشتن احساس منفی در ارتباطهای اجتماعی (مشاک، ۱۳۸۵).
ترس از ارزیابی منفی: ترس بارز و مستمر از یک یا چند موقعیت یا عملکرداجتماعی که در آن شخص با افراد ناآشنا مواجه است یا ممکن است موضوع کنجکاوی آن ها قرار بگیرد (کاپلان؛سادوک،۱۹۹۴؛ ترجمه پورافکاری،۱۳۷۶).
فوبی اجتماعی به دو نوع منتشر و غیرمنتشر تقسیم میشود، در نوع منتشر فرد تقریباً از تمام موقعیتهای اجتماعی میترسد و در نوع غیرمنتشر شامل ترس از یک یا تعداد کمی از موقعیتهای اجتماعی است(انجمن روانپزشکی آمریکا،۲۰۰۰). از دیگر ویژگیهای افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی میتوان به ۱- تعیین استانداردهای افراطی برای عملکرد اجتماعی ۲- ارزیابی منفی از عملکردشان در موقعیتهای اجتماعی ۳- توجه به اشتباهاتی که در تعامل اجتماعی مرتکب شده اند ۴- و نادیده گرفتن عملکردهای مناسب خود ۵- اشتغال ذهنی درباره اینکه دیگران چگونه آنان راارزیابی می کنند ۶-در افراد زیر ۱۸ سال نشانه ها باید به مدت حداقل ۶ ماه قبل از تشخیص اضطراب اجتماعی دوام داشته باشد (کلارک و ولز^[۴۵]، ۱۹۹۵).
ملاکهای تشخیصی اختلال اضطراب اجتماعی براساس DSM-IV-TR:
الف-ترس آشکار و مستمر از یک یا چند موقعیت اجتماعی یاعملکردی که شخص در معرض دید اشخاص ناآشنا یا احتمالاً در معرض توجه دیگران قرار میگیرد. فرد از این واهمه دارد که کاری انجام خواهدداد (یانشانه های اضطراب را ظاهر خواهد کرد)که موجب تحقیر یا شرمندگی او خواهد شد. در کودکان، باید شواهدی از توانایی برای برقراری روابط اجتماعی متناسب با سن با افرادآشنا وجود داشته باشد و اضطراب باید در محیطهای همراه با همسالان، نه اینکه تنها در تعامل با بزرگسالان روی دهد (سادوک؛ سادوک،۱۳۸۷).
ب-قرار گرفتن در معرض موقعیتهای اجتماعی ترسآور تقریباً همیشه به اضطراب منجر میشود که ممکن است به شکل حمله هراس وابسته به موقعیت یا با زمینه موقعیتی ظاهر شود. توجه: در کودکان اضطراب ممکن است به شکل گریه کردن، قشقرق، سفت کردن اندامها، یا کناره گیری یا بیزاری از موقعیتهای اجتماعی که در آن افراد نا آشنا حضور دارند ابراز شود (همان منبع).
ج-شخص میداند که ترسش مفرط یا غیرمنطقی است. توجه: در کودکان این ویژگی ممکن است وجود نداشته باشد (همان منبع)
د-شخص از موقعیتهای اجتماعی یا عملکردی ترس آور اجتناب کرده یا آنها را با اضطراب یا پریشانی شدید تحمل میکند (همان منبع).
ه-اجتناب،اضطراب انتظاری یا پریشانی که در موقعیت اجتماعی یا عملکردی به طور قابل ملاحظهای با فعالیتهای عادی، کارکرد شغلی (تحصیلی) یا فعالیتها یا روابط اجتماعی تداخل میکند یا پریشانی آشکاری درباره ابتلا به هراس وجوددارد (همان منبع).
و-درافراد زیر ۱۸ سال مدت نشانه ها حداقل ۶ ماه است (همان منبع).
ز-ترس یا اجتناب ناشی از تأثیر فیزیولوژی مستقیم یک ماده (مانند سوء مصرف دارو یا دارودرمانی) یا یک بیماری جسمانی نیست و بر حسب یک اختلال روانی دیگر (مانند اختلال وحشتزدگی همراه یا بدون گذرهراسی، اختلال اضطراب جدایی،اختلال بدشکلی بدن،اختلال فراگیر رشد یا اختلال شخصیت اسکیزویید) توجیه بهتری ندارد (همان منبع).
ح-اگر یک بیماری جسمانی یا یک اختلال روانی دیگر وجود داشته باشد ترس موجود در ملاک تشخیصی الف مرتبط با آن نیست برای نمونه این ترس ناشی از لکنت زبان، رعشه در بیماری پارکینسون یا رفتار غذا خوردن غیرعادی در بیاشتهایی روانی یا پراشتهایی روانی نیست (همان منبع).
شیوع اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطرابی شایع تزین اختلالات روانپزشکی هستند. در ایالات متحده حدود ۳۰ میلیون نفر دچار این اختلال هستند (کاپلان،۲۰۰۷).
مطالعات همهگیرشناسی نرخ شیوع فوبی اجتماعی را در کودکان، ۵/۰ تا ۴/۰ درصد (کاویران^[۴۶] و همکاران،۲۰۰۰)، در نوجوانان ۷ درصد (استین و همکاران، ۲۰۰۱)، و ۳ الی ۱۳درصد در طی زندگی(انجمن روان پزشکی آمریکا،۲۰۰۰) گزارش نمودند. راپی^[۴۷] و همکاران (۲۰۰۴) شیوع این اختلال را در جوامع غربی ۷ تا ۱۳ درصد گزارش نمودند. کسلر^[۴۸] و همکاران (۱۹۹۴) شیوع این اختلال را ۱۳ درصد گزارش کرده و آن را در جایگاه سومین اختلال روانپزشکی پس از اختلال افسردگی اساسی وابستگی به الکل قرار دادند. اختلاف در برآورد شیوع اضطراب اجتماعی تعیین این حقیقت است که برآورد و شیوع این اختلال موضوع پیچیده است.
دوره یا سن شروع اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب معمولاً در دوران نوجوانی شروع میشود. شروع اختلال اضطرابی به طور معمول در اواخر کودکی یا اواسط نوجوانی میباشد (اسکینر^[۴۹] و همکاران،۱۹۹۲). راپی و همکاران،۲۰۰۴) صورت پذیرفت سن شروع اکثر افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را ۱۸ سالگی و به طور متوسط بین ۱۰-۱۳ سالگی گزارش کردهاند.
طبق نظر انجمن روانپزشکی آمریکا (۲۰۰۰) شروع فوبی اجتماعی بعد از سن شروع خیلی کم است شروع ممکن است بطور ناگهانی و به دنبال یک تجربه تنشزا یا تحقیر کننده بروز یا بتدریج یا پیوسته و مداوم باشد. ولی اغلب سیری پیوسته و مداوم دارند و ممکن است در بزرگسالی کاهش یابد.
تعدادی از پژوهشها نشان داده است که زنان بیشتر از مردان دارای ملاکهای فوبی اجتماعی هستند(راپی و اسپنس،۲۰۰۴). زنان با شیوع ۵/۳۰ و مردان با شیوع ۲/۱۹ درصد بیشتر دچار اختلال می‌شوند و برای با افزایش طبقه اجتماعی و اقتصادی از شیوع این اختلال کاسته میشود و بررسی نشان می‌دهد که اضطراب اجتماعی در طبقات کم درآمد و بزرگسالی بیشتر است (گودرزی،۱۳۸۸). میزان شیوع این اختلال در ایران در زنان ۳/۱ درصد و در مردان ۴ درصد است (محمدی و همکاران،۲۰۰۶).